Opera omnia T. II - Rozumienie objawienia i teologia historii według Bonawentury

Joseph Ratzinger
ISBN: 978-83-7702-903-9
Stron: 840
Format: 150x220 mm (oprawa twarda)
Rok wydania: 2014

SPIS TREŚCI

Benedykt XVI
Przedmowa

O studiach Josepha Ratzingera nad Bonawenturą

Wykaz skrótów

Część A
Rozumienie objawienia i teologia historii według Bonawentury

Objawienie i historia zbawienia
w nauce św. Bonawentury
*[tekst niepublikowanego dotąd manuskryptu
złożonego w 1955 roku]

Przedmowa *[1955]

§ 1. Wprowadzenie
1. Problemy
2. Metoda

Sekcja I
Bonawentura scholastyk

Dział 1
Pojęcie objawienia

Rozdział 1
Problem terminologiczny
Pojęcie i treść w rozumieniu objawienia

§ 2. Zakres znaczeniowy słowa "revelatio"
1. Granice znaczeniowe słowa "revelatio"
2. Wewnętrzna treść wyobrażenia "revelatio"
a) Tradent objawienia
b) Proces objawienia
3. Objawienie w historii
a) "Revelatio" jako samoodsłonięcie się Boga w swoim Synu
b) Formy urzeczywistnienia objawienia w historii

§ 3. Manifestatio
1. Własne noetyczne znaczenie "manifestatio"
2. Metafizyczne tło twierdzeń noetycznych
a) "Manifestatio" w przyporządkowaniu do "światła" i "słowa"
b) "Manifestatio" w kontekście problemu "theologia naturalis"
3. Podsumowanie

Rozdział 2
Istota objawienia według nauki św. Bonawentury

§ 4. Mowa Boga
1. Wewnątrztrynitarne  uzasadnienie wydarzenia objawienia
2. Proces objawiającej mowy Boga
a) Jedność czy dwoistość objawień?
b) Słowo i światło
Dodatek: Uwagi o problemie analogii

§ 5. Wiara a historia
Początki teologii historii u Bonawentury
1. Jedność i zmienność wiary: Relacja Starego i Nowego Testamentu
2. Przeniesienie problemu na obszar Nowego Testamentu i jego historii
3. Schematy teologicznohistoryczne w Komentarzu do Sentencji
a) Duchowe oznaki w triadzie "natura - lex - gratia"
b) Duchowe oznaki określenia relacji Testamentów

§ 6. Wiara i Kościół
Relacja objawienia i Tradycji
A. Dwie formy rozwoju wiary zgodnie z dwoma źródłami "objawienia"
I. Rozwój wiary przez "revelatio"
1. Historiozbawcza wykładnia sporu o Filioque a pojęcie objawienia
a) Wersja Bonawentury
b) Porównanie z Aleksandrem z Hales i z Tomaszem z Akwinu
c) Uzupełniająca uwaga terminologiczna o "revelatio"
d) Kontekst historyczny Bonawenturowej teorii "revelatio"
2. Problem sporu o obrazy a pojęcie objawienia
II. Rozwój wiary przez zewnętrzne słowo nauczania
1. Teologia jako "wyraz" wiary
2. Logika językowa u Bonawentury i jej znaczenie dla pojęcia objawienia
3. "Rozwój wiary" przez teologię
B. Pojęcie "traditio"
1. Znaczenie słów "tradere", "traditio" i "traditiones"
2. Relacja Pisma i Tradycji

§ 7. Wiara i doktryna: charakter czynu w objawieniu
1. Przyporządkowanie "doktryny" całemu procesowi objawienia
a) Teksty św. Bonawentury
b) Pojęcia pokrewne u innych scholastyków
2. Charakter czynu w prawdzie w pojęciu objawienia u Bonawentury
a) "Veritas" i "virtus": charakter czynu w prawdzie
b) "Fides" i "virtus": rzeczywisty charakter wiary
Dodatek: Pojęcie "doctrina" w teologii historii Bonawentury
Interpretacja Coll. in Hex. I 25-30 (Opera omnia V, 333n.)
1. Chrystus jako centrum historii
2. Rzeczywisty charakter historii: logika i historia
3. Logika i teologia
4. Jednorazowość i trwanie w historii. Problem "doctrina"

Dział 2
Ujęcie historii zbawienia

Rozdział 3
Relacja między historiozbawczym i metafizycznym sposobem postrzegania w teologii św. Bonawentury

§ 8. "Natura" i "supernaturalis": analiza historyczno-terminologiczna
A. Natura
1. Porządek teoretycznonaukowy
a) "Nauka o naturze" w przeciwieństwie do "nauki o duchu"
b) "Naturalna" nauka w przeciwieństwie do teologii
2. Natura - duch i pokrewne pary przeciwstawne
a) Różne pary przeciwstawne tej grupy
b) "Natura" - "voluntas"
3. Natura i łaska
a) Prawo naturalne i prawo łaski
b) Schematy pojęciowe
4. Podsumowanie
Dodatek: Nauka Bonawentury o "desiderium naturale"
1. Źródła i treść Bonawenturiańskiej nauki o "desiderium"
a) Komponenty teologiczne: Nauka o "acceptatio" i o "imago Dei"
b) Komponenty filozoficzne
2. Metafizyka i historia zbawienia w nauce Bonawentury o "desiderium"
B. "Supernaturalis" i pojęcia pokrewne
1. Teologiczne zastosowanie słów "super", "supra" itd.
a) Uszeregowanie według Dionizego
b) Uszeregowanie według Augustyna
2. "Supernaturalis"
3. Schematy pojęciowe
C. Podsumowanie

§ 9. Antropologia Bonawentury w konflikcie pomiędzy metafizycznym i historiozbawczym sposobem postrzegania
1. Pojęcie "imago Dei"
a) "Umbra - vestigium - imago"; "vestigium - imago - similitudo"
b) Miejsce "imago" w duszy człowieka
c) Porównanie z Tomaszem z Akwinu
d) Bonawentura i Tomasz w całości rozwoju nauki o "imago"
2. Podobieństwo do Boga przez łaskę
a) Pojęciowość
b) Podobieństwo do Boga jako dzieło Boga w człowieku
c) Miejsce podobieństwa do Boga w człowieku
Dodatek: Relacja historii zbawienia i metafizyki w nauce o poznaniu Bonawentury
1. Idea obrazu Bożego jako klucz do Bonawenturiańskiej nauki o oświeceniu
2. "Naturalne" i "nadprzyrodzone" oświecenie u Bonawentury

Rozdział 4
Metodologiczna podstawa obydwu form myślenia w pojęciu teologii u Bonawentury

§ 10. Historyczne założenia Bonawenturiańskiego pojęcia teologii
1. Zmiana znaczenia pojęcia "theologia" w podziale nauk wczesnej scholastyki
1. Chrześcijaństwo jako prawdziwa filozofia
2. Rozwój pojęcia teologii chrześcijańskiej
a) Teologia jako nauka praktyczna
b) Teologia jako filozofia nadprzyrodzona
3. Stanowisko Hugona od św. Wiktora
II. Wpływy teoretycznonaukowe spoza naukowej literatury podziału
1. Naukowy program Anzelma z Canterbury
2. "Τεολογία" Pseudo-Dionizego
3. Znaczenie Piotra Lombarda
4. Napływ motywów arystotelesowskich w Summie Aleksandra

§ 11. Myślenie historiozbawcze i metafizycznew pojęciu teologii św. Bonawentury
1. Przekształcenie Anzelmowego schematu "Credo ut intelligeam" w Sermo "Christus unus omnium magister" (V, 567-574)
2. Połączenie schematu Hugonowego z motywami św. Anzelma i Pseudo-Dionizego
a) Dynamiczna jedność nauk w ideale prawdziwej mądrości
b) Włączenie schematu nauki w neoplatońską koncepcję Bonawentury
3. Podsumowująca ocena

II. Sekcja
Teologia historii świętego Bonawentury *[= ujęcie opublikowane w 1959 roku]

Przedmowa *[1959]

Przedmowa do wydania amerykańskiego *[1971]

Przedmowa do nowego wydania *[wł. 1991/niem. 1992]

Wprowadzenie

Rozdział 1
Próba zrekonstruowania Bonawenturiańskiej teologii historii w oparciu o Collationes in Hexaemeron

§ 1. Ogólne informacje o Collationes in Hexaemeron

§ 2. Prowizoryczne określenie relacji między Pismem i historią według Hexaemeronu

§ 3. Schematy historii w Hexaemeronie

1. Wyłączenie Augustyna z teologii historii w sensie ścisłym
2. Nowa forma teologii historii

§ 4. Centralna forma Bonawenturiańskiej teologii historii: podwójny schemat siedmiu epok
1. Schemat sześciu i siedmiu epok w tradycji i u Bonawentury
2. Powód faworyzowania liczby "siedem"

§ 5. Bonawentury profetyczne ujęcie historii
A. Obietnica siódmej epoki
B. Problem szóstej epoki
I. Przebieg szóstej epoki w ogólności
1. Teksty
2. Poszczególne schematy profetyczne
3. Streszczenie
II. Eschatologiczne miejsce świętego Franciszka
1. Bonawentury podwójna teologia Franciszka w ogólności
a) Franciszek - "praeco Dei" - Jan Chrzciciel - Eliasz
b) Franciszek, "angelus ascendens ab ortu solis"
2. Teologia Franciszka, w szczególności w Hexaemeronie
a) Postać "anioła ze znakiem Boga żywego"
b) Wspólnota stu czterdziestu czterech tysięcy opieczętowanych
III. Zakon czasu ostatecznego
1. Rozwój zagadnienia przed Bonawenturą
2. Rozwiązanie Bonawentury
a) Istota i forma "ordo ultimus"
b) Zakon franciszkański a "ordo futurus"
c) Rekapitulacja

Rozdział 2
Treść Bonawenturiańskiej nadziei zbawienia

§ 6. Dobra zbawcze czasu ostatecznego: "Pax" i "Revelatio"

§ 7. Podstawowe rozważania o "revelatio"
1. Ogólne ramy Bonawenturiańskich wypowiedzi o "revelatio"
2. Uwagi terminologiczne

§ 8. Miejsce teologiczne Bonawenturiańskiej nadziei objawienia w rozumianym w Hexaemeronie na cztery sposoby pojęciu mądrości

§ 9. "Sapientia multiformis": Objawienie jako alegoryczne rozumienie Pisma
I. "Objawienie" = duchowy sens Pisma
II. "Objawienie" a natchnienie Pisma
III. Różne formy zrozumienia Pisma
IV. Przekazywanie objawienia

§ 10. Historyczny charakter Pisma i jego objawienia
I. Wpływ ahistorycznego sposobu myślenia scholastyki
II. Wpływ myślenia symbolicznego
1. Uznanie za kanon poglądów Ojców: Hugon ze Świętego Wiktora i inni przedstawiciele wczesnej scholastyki
2. Progresywna linia Joachima
a) Nowa sytuacja interpretowania Pisma po wydarzeniu Franciszka z Asyżu
b) Wiara w progresywny rozwój historyczny Pisma

§ 11. "Sapientia omniformis": Stworzenie a objawienie

§ 12. "Sapientia nulliformis": Mistyka a objawienie
1. Dionizjański renesans XIII wieku
2. Teologia Dionizego w dziele Bonawentury
3. Synteza porządku mistycznego, kosmiczno-hierarchicznego i historycznego w Bonawentury pojęciu objawienia końca czasów

Rozdział 3
Historyczne umiejscowienie św. Bonawentury teologii historii

§ 13. Rozwój średniowiecznej teologii historii przed Bonawenturą
I. Teologia historii u Ojców. Jej nowe ukształtowanie u Ruperta z Deutz
II. Przekształcenie świadomości czasu ostatecznego u Honoriusza Augustodunensisa i Anzelma z Havelbergu
1. Honoriusz Augustodunensis
2. Anzelm z Havelbergu († 1158)
III. Joachima z Fiore († 1202) nowa świadomość czasu ostatecznego
1. Wpływ Joachima na Bonawenturę
2. Świadomość historyczna Joachima

§ 14. Świadomość historyczna Bonawentury
I. Podwójny rozwój Bonawentury myśli o historii w czasie jego nauczania
1. Przeformułowanie nauki o sześciu epokach dzięki pojęciu "medietas"
2. Rozwinięcie żywej świadomości czasu ostatecznego w sporze o ubóstwo
II. Świadomość historii w "Hexaemeronie" i u Tomasza z Akwinu
1. Istotny punkt krytyki Joachima przez Tomasza z Akwinu
2. Istotny punkt krytyki Joachima przez Bonawenturę

Rozdział 4
Arystotelizm a teologia historii: Filozoficzne miejsce Bonawentury teologii historii

§ 15. Współczesny spór wokół antyarystotelizmu Bonawentury
1. Teza Gilsona i jego zwolenników: Bonawentura augustynistą
2. Teza Van Steenberghena: Bonawentura augustynizującym arystotelikiem
3. Prowizoryczne ustosunkowanie się do obydwu orientacji

§ 16. Znaczenie antyarystotelizmu Bonawenturyz punktu widzenia teologii historii
A. Rozwój antyarystotelizmu w dziele Bonawentury
B. Dwie główne formy Bonawenturiańskiego antyarystotelizmu
I. Antyarystotelizm w walce o chrześcijańskie rozumienie czasu
Ekskurs. Koliste i linearne przedstawienie czasu w dziele Bonawentury
1. Bóg jako "sphera intelligibilis"
2. Koło czasu świata: od Boga, przez Chrystusa, do Boga.
3. Fałszywa nauka filozofów o wiecznym biegu okrężnym
II. Antyarystotelizm profetyczno-eschatologiczny
1. Konfrontacja dwu linii Bonawenturiańskiego antyarystotelizmu
2. Szczegółowe motywy antyarystotelizmu apokaliptycznego
a) Obraz czarowników faraona
b) Filozofia jako "lignum scientiae boni et mali"
c) Filozofia jako bestia z czeluści
d) "Rozum sprostytuowany" i seria podobnych obrazów
e) Proroctwo końca teologii opartej na rozumie
III. Podsumowanie

Zakończenie

Dodatki *[do manuskryptu z 1955 roku]
Dodatek: Franciszkańska pobożność dewocyjna i problem historii zbawienia
Dodatek 1: Przykłady użycia słowa "supernaturalis" w dziele Bonawentury
Dodatek 2: Formuły o związku natury i łaski
Dodatek 3: Teksty do doktryny o "desiderium naturale in visionem beatificam"

Część B
Artykuły i hasła encyklopedyczne

Wpływ sporu o zakony żebracze na rozwój nauki o uniwersalnym prymacie papieża, ze szczególnym uwzględnieniem św. Bonawentury
A. Znaczenie i granice zagadnienia
B. Nauka o prymacie i spór o zakony żebracze
I. Ograniczenie prymatu papieża w polemicznych pismach duchowieństwa diecezjalnego
1. Podstawa sporu o zakony żebracze
2. Antypapieska nauka profesorów duchowieństwa diecezjalnego o hierarchii
II. Przeobrażenie nauki o prymacie w zakonach żebraczych, zwłaszcza u Bonawentury
1. Konkretny punkt wyjścia papalizmu u Bonawentury
2. Główne linie Bonawenturowej teologii prymatu
3. Ocena
C. Perspektywa: zmiana frontu w sporze o ubóstwo na początku wieku XIV

Objawienie - Pismo - Tradycja. Tekst św. Bonawentury i jego znaczenie dla teologii współczesnej
I. Analiza tekstów
1. Przedłożenie św. Bonawentury
2. Nauka św. Tomasza
II. Historyczny kontekst Bonawenturowej teorii "revelatio"
1. Oddziaływanie charyzmatycznego pojęcia objawienia z 1 Kor 14,30
2. Nawiązanie do Regula sancti Benedicti
3. Stanowisko św. Augustyna
Uwagi końcowe

Światło i oświecenie. Rozważania o miejscu i rozwoju tego zagadnienia w duchowych dziejach Zachodu

Człowiek i czas w myśli św. Bonawentury. Zarazem przyczynek do problemu średniowiecznego augustynizmu

Istota i formy "auctoritas" w dziele św. Bonawentury
I. "Auctoritas" i "fides"
1. "Auctoritates" - "auctoritas"; "rationes" - "ratio"
2. "Ta" auctoritas i "ta" ratio
3. Istota auctoritas: "auctoritas" - "fides" - "scriptura"
4. Miejsce auctoritas w "fides": "fides" - "auctoritas" - "revelatio"
II. "Auctoritas" i "ratio"
1. O pozycji Bonawentury w dziejach ducha
2. Tendencje do usamodzielnienia się "ratio"
3. Tendencje do ogólnego przedkładania "ratio" nad "auctoritas"

Użycie słowa natura i początek usamodzielnienia się metafizyki u Bonawentury
1. Uporządkowanie teoretycznonaukowe
a) "Nauka o naturze" w przeciwieństwie do "nauki o duchu"
b) Nauka "naturalna" w opozycji do teologii
2. Natura i duch
3. Prawo naturalne a historia
4. Schematy pojęciowe
a) "Natura"
b) "Gratia"

Święty Bonawentura. Doktor teologii "serafickiej"

Joachim z Fiore

Gerhard z Borgo San Donnino

Część C
Recenzje i przedmowy

1. Recenzje

Skarb ze średniowiecza odkryty
Rec. Adam von Sankt Viktor, Sämtliche Sequenzen / Lateinisch und deutsch. Einführung und formgetreue Übertragung von Franz Wellner, München 19552 [Wszystkie sekwencje / po łacinie i niemiecku. Wprowadzenie i wierny przekład: Franz Wellner]

Rec. Anzelm von Canterbury, Cur Deus homo. Warum Gott Mensch geworden, lateinisch und deutsch, besorgt und übersetzt von Franciscus Salesius Schmitt OSB, München 1956 [Cur Deus homo. Dlaczego Bóg stał się człowiekiem, w wersji łacińskiej i niemieckiej, opracowanie i przekład Franciszka Salezego Schmitta]

Rec. Béraud de Saint-Maurice, Johannes Duns Scotus. Lehrer unserer Zeit, mit einem Geleitwort von Philotheus Böhner, ins Deutsche übertragen von Josef Hosse, Padeborn 1955 [Johannes Duns Scotus. Nauczyciel naszego czasu, ze wstępem Philotheusa Böhnera, przekład na jęz. niemiecki Josef Hosse]

Rec. Angelus Walz, Thomas von Aquin. Lebensgang und Lebenswerk des Fürsten der Scholastik, Basel 1953 [Tomasz z Akwinu. Życie i twórczość księcia scholastyki]

Rec. Antoine Dondaine, Secrétaires de saint Thomas, Roma 1956 [Sekretarze św. Tomasza]

Rec. Bonifatius Strack, OFM Cap, Christusleid im Christenleben. Ein Beitrag zur Theologie des christlichen Lebens nach dem heiligen Bonaventura (= FrFor 13), Werl i. W. 1960. [Cierpienie Chrystusa w życiu chrześcijanina. Przyczynek do teologii życia chrześcijańskiego według św. Bonawentury]

Niemieckie wydanie legendy Franciszka według Bonawentury
Rec. Sophronius Clasen, Franziskus, Engel des sechsten Siegels. Sein Leben nach den Schriften des hl. Bonawentura. Einleitung, Übersetzung, Anmerkungen von Sophronius Clasen (= FQS 7), Werl 1962 [Franciszek, anioł szóstej pieczęci. Jego życie według pism św. Bonawentury. Wprowadzenie, przekład, przypisy Sophroniusa Clasena]

Rec. Winfried Schachten, Intellectus Verbi. Die Erkenntnis im Mitvollzug des Wortes nach Bonaventura. Freiburg, München 1973 [Intellectus Verbi. Poznanie w urzeczywistnieniu Słowa według Bonawentury]

Symfonia krzyża:
"Poznanie Boga, które rozbłyska w obliczu Chrystusa"
rec. Cornelio Del Zotto, La teologia dell’immagine in San Bonaventura, 1977 [Teologia obrazu u św. Bonawentury]

2. Przedmowy

Wstęp
Do: Joseph Ratzinger (red.), Aktualität der Scholastik?, Regensburg 1975 [Aktualność scholastyki?]

Przedmowa
Do: Cornelio Del Zotto, La teologia dell’immagine in San Bonaventura, 1977 [Teologia obrazu u św. Bonawentury]

Dodatek

Od wydawcy
I. Uwagi do "Opera omnia"
II. Uwagi do tomu 2
Część A
Część B
Część C

Informacje bibliograficzne
Część A
II. Sekcja: Teologia historii św. Bonawentury
Część B
Artykuły i hasła encyklopedyczne
Część C
1. Recenzje
2. Wprowadzenia

Synopsa [Książka / Manuskrypt 1955]

Wykaz literatury

Cytaty z Pisma
Stary Testament
Nowy Testament

Indeks osobowy