Ogólna metodologia nauk

Zygmunt Hajduk
ISBN: 978-83-7702-500-0
Stron: 180
Format: B5
Rok wydania: 2012 (wydanie VI uzupełnione)

Skrypt przeznaczony jako pomoc zarówno dla prowadzących wykład, ćwiczenia, jak i uczestników zajęć kierunków przyrodniczych i filozofii przyrody. Zawartość wzorowana na wykładzie metodologii nauk śp. ks. prof. dra hab. Stanisława Kamińskiego.


SPIS TREŚCI

Przedmowa
Przedmowa do wydania piątego

Część I
NAUKI O NAUCE - ELEMENTY SEMIOTYKI

1. Ogólna metodologia nauk

2. Semiotyka
2.1. Charakterystyka
2.2. Dzieje logiki języka
2.2.1. Starożytność
2.2.2. Przełom V/VI wieku
2.2.3. Średniowiecze
2.2.4. Nowożytność
2.3. Działy semiotyki

3. O znaku
3.1. Pojęcie i rodzaje znaków
3.2. Teorie natury znaku

4. Język
4.1. Określenie
4.2. Rodzaje języków
4.3. Funkcje języka
4.4. Wyraz - wyrażenie - podział znaków językowych

5. Semiotyczne funkcje wyrażeń
5.1. Pragmatyczne funkcje wyrażeń
5.1.1. Podział funkcji pragmatycznych
5.1.2. Różne koncepcje znaczenia
5.1.3. Rodzaje wyrażeń ze względu na znaczenie
5.2. Funkcje semantyczne wyrażeń
5.2.1. Rodzaje funkcji semantycznych
5.2.2. Supozycja
5.3. Funkcje syntaktyczne wyrażeń

6. Kategorie składniowe
6.1. Trzy sposoby wyróżniania kategorii składniowych
6.2. Zdania - charakterystyka semiotyczna
6.2.1. Prawdziwość - fałszywość - adekwatność
6.2.2. Podział zdań
6.2.3. Zdania praktyczne
6.2.3.1. Typy zdań praktycznych
6.2.3.2. Orzekanie wartości logicznej o zdaniach praktycznych
6.3. Nazwy
6.3.1. Charakterystyka
6.3.1.1. Trzy sposoby charakteryzowania nazwy
6.3.1.2. Pojęcie zakres i treść nazwy
6.3.1.3. Relacja treść-zakres nazwy
6.3.2. Podział nazw
6.3.3. Stosunki między zakresami i treściami nazw
6.3.3.1. Stosunki między zakresami nazw
6.3.3.2. Stosunki między treściami nazw
6.3.4. Działania na treściach nazw
6.3.5. Działania na zakresach - podział logiczny
6.3.5.1. Podział logiczny a podział fizyczny i partycja
6.3.5.2. Charakterystyka podziału logicznego
6.3.5.3. Zastosowania podziału, inne operacje
6.3.5.4. Typowe błędy podziału logicznego
6.4. Funktory, operatory, junktory
6.4.1. Charakterystyka i podział
6.4.2. Wyrażenia funkcyjne zmienna a niewiadoma

7. Wadliwości wyrażeń językowych
7.1. Typy wadliwości
7.1.1. Niezrozumiałość
7.1.2. Zrozumiałość niedostateczna
7.2. Środki zapobiegawcze

8. Definicja
8.1. Charakterystyka definicji
8.2. Podział (postacie) definicji
8.2.1. Podział definicji ze względu na budowę
8.2.2. Podział definicji ze względu na stosunek do języka
8.2.3. Podział definicji ze względu na rolę w budowaniu języka
8.3. Sposoby tworzenia definicji
8.4. Granice definiowalności i zabiegi zastępcze
8.5. Typowe błędy definiowania

9. Antynomie (paradoksy)
9.1. Pojęcie antynomii
9.2. Podział antynomii
9.3. Sposoby uchylania (unikania) antynomii


Część II
TEORIA ROZUMOWAŃ

1. Racjonalne i nieracjonalne źródła przekonań

2. Charakterystyka i źródła rozumowania

3. Pytania
3.1. Struktura pytania
3.2. Rodzaje pytań
3.3. Warunki dobrze postawionego pytania
3.4. Rodzaje odpowiedzi

4. Natura rozumowania
4.1. Trzy etapy procesu rozumowania
4.2. Typy związków między wyrażeniami
4.2.1. Związki logiczne - wynikanie
4.2.2. Związki pozalogiczne

5. Podział rozumowań
5.1 Rozumowania proste (jednoetapowe)
5.2. Rozumowania złożone (wieloetapowe)
5.2.1. Dowodzenie
5.2.2. Wyjaśnianie
5.2.3. Rozstrzyganie (sprawdzanie, testowanie)

6. Błędy rozumowania
6.1. Błąd logiczny, teoretyczny, praktyczny
6.2. Typologia błędów w rozumowaniu
6.2.1. Rozumowania pozorne
6.2.2. Rozumowania wadliwe

7. Erystyka
7.1. Ogólna charakterystyka erystyki
7.2. Dyskusja

Część III
METODOLOGIA NAUK SENSU STRICTO

1. Metodologia nauk

2. Metoda naukowa

3. Metoda dedukcyjna
3.1. Do jakich nauk się stosuje?
3.2. Systemy dedukcyjne
3.3. O aksjomatyzacji - konstruowanie języka i tez systemu
3.4. O formalizacji
3.5. Niektóre podstawowe pojęcia metamatematyki
3.6. Warunki poprawności systemów dedukcyjnych
3.6.1. Niesprzeczność
3.6.2. Zupełność
3.6.3. Rozstrzygalność
3.6.4. Kategoryczność (monomorficzność)
3.6.5. Niezależność układu aksjomatów
3.7. Klasyczne szkoły w zakresie podstaw matematyki
3.7.1. Logicyzm (G. Frege, B. Russell, J. Łukasiewicz, S. Leśniewski)
3.7.2. Formalizm (D. Hilbert, P. Bernays, J. von Neumann)
3.7.3. Intuicjonizm (L. Brouwer, A. Heyting)
3.8. Klasyczne rodzaje filozofii matematyki
3.9. Ogólny walor metody dedukcyjnej
3.10. Cybernetyka

4. Metoda statystyczna
4.1. Rozumienie i historia statystyki
4.2. Zbieranie materiału statystycznego (obserwacja i porządkowanie)
4.3. Analiza i interpretacja statystyczna
4.3.1. Opis - obliczanie średnich i rozsiewu
4.3.2. Współzależność zjawisk: korelacja, regresja
4.3.3. Dynamika zjawisk masowych
4.4. Teoria wnioskowań statystycznych prawdopodobieństwo
4.5. Wartość interpretacji statystycznej

5. Metoda indukcyjna
5.1. Określenie i dwie formy metody indukcyjnej typowej dla nauk empirycznych
5.2. Trzy etapy metody indukcyjnej
5.3. Zbieranie danych doświadczenia
5.3.1. Ustalanie faktów
5.3.2. Obserwacja
5.3.3. Eksperyment
5.3.4. Opis naukowy
5.4. Interpretacja danych doświadczenia (wyjaśnianie)
5.5. Rozstrzyganie hipotez i budowanie teorii
5.5.1. Porządkowanie materiału
5.5.2. Struktura teorii
5.5.3. Dynamika (rozwój) nauki
5.5.4. Rozstrzyganie hipotez
5.6. Etapy postępowania badawczego w naukach empirycznych według indukcjonizmu i dedukcjonizmu

6. Metoda historyczna
6.1. Pojęcie historii i metody historycznej
6.2. Pojęcie i rodzaje źródeł historycznych
6.3. Trzy etapy metody historycznej
6.4. Heurystyka
6.5. Hermeneutyka (krytyka zewnętrzna i wewnętrzna)
6.6. Synteza historyczna
6.7. Problemy metodologiczne metody historycznej
6.7.1. Obiektywność poznania historycznego
6.7.2. Natura interpretacji historycznej
6.7.3. Możliwość daleko idących syntez historycznych

Część IV
LOGICZNA TEORIA NAUKI (LOGIKA WIEDZY, TEORIA NAUKI)

1. Znaczenia terminu "nauka"
1.1. Nauka jako forma poznania
1.2. Nauka jako poznanie (treść poznania)

2. Epistemologiczna charakterystyka nauki

3. Nauki o nauce
3.1. Określenia
3.2. Podział metanauk
3.2.1. Metanauki humanistyczne
3.2.2. Metanauki filozoficzne
3.2.3. Metanauki formalne

4. Dzieje pojmowania nauki
4.1. Starożytność i średniowiecze - Arystoteles
4.2. Czasy nowożytne (Bacon, Kartezjusz, Galileusz, Newton, Leibniz, Locke, Kant)
4.3. Trzecia koncepcja nauki - pozytywizm (wiek XIX/XX)
4.3.1. Pozytywizm I (A. Comte, J.S. Mili)
4.3.2. Empiriokrytycyzm (pozytywizm II)
4.3.3. Neopozytywizm (pozytywizm III)
4.3.4. Szkoła lwowsko-warszawska
4.4. Czwarte podstawowe ujęcie nauki
4.4.1. Przedstawiciele
4.4.2. Ogólna charakterystyka
4.4.3. Nowa filozofia nauki (późne lata 50. XX wieku)

5. Metoda naukowa
5.1. Jedność vs. wielość metod w nauce
5.2. Dwa zasadnicze sposoby uprawiania nauki
5.3. Problemy wiążące się z metodą naukową i fazy uprawiania nauki
5.4. Spory dotyczące stosowania metody

6. Struktura i dynamika teorii naukowej
6.1. Forma i struktura teorii naukowej
6.2. Treść teorii naukowej
6.3. Temporalność nauki
6.4. Rozwój nauki - zasady preferencji teorii

7. Nauka w społeczeństwie i kulturze
7.1. Geneza nauki
7.2. Organizacja i planowanie nauki
7.3. Wolność i negatywne skutki nauki
7.4. Nauka a światopogląd i ideologia
7.5. Nauka a kultura
7.5.1. Nauka a religia
7.5.2. Nauka a moralność
7.5.3. Nauka a sztuka (zwłaszcza literatura)
7.6. Sposób rozumienia nauki

8. Rozmaitość i jedność nauk
8.1. Geneza i zadania porządkowania nauk
8.2. Podziały nauk w dziejach
8.3. Zarys proponowanego podziału nauk
8.4. Integracja nauki i współpraca naukowo-badawcza

9. Metodologiczne osobliwości (odrębności) nauk
9.1. Nauki aprioryczno-dedukcyjne a nauki empiryczno-indukcyjne
9.2. Nauki humanistyczne i przyrodnicze
9.3. Nauki praktyczne i teoretyczne
9.4. Filozofia
9.5. Teologia

Literatura uzupełniająca

Indeks nazwisk