Odkrywanie aksjologicznego wymiaru nauki

Agnieszka Lekka-Kowalik
ISBN: 978-83-7363-695-8
Stron: 404
Format: B5
Rok wydania: 2008

Książka stanowi analizę jednej z najistotniejszych zmian we współczesnej filozofii nauki: przejś­cia od idei nauki wolnej od wartości do idei nauki nasyconej wartościami. Uznanie nasycenia nauki wartościami to zarazem uznanie, iż sądy wartościujące (wartościowania) są konstytutywnym elementem badania naukowego, a nauka ma wsobny wymiar aksjologiczny. Na tle ideału nauki wolnej od wartościowań autorka przedstawia dwa przełomowe kroki w kształtowaniu się idei obecności wartościowań w nauce: uznanie, iż obecne są w niej wartościowania poznawcze, oraz uznanie, iż obecne są także wartościowania pozapoznawcze, ale nie zagraża to ani racjonalności, ani obiektywności nauki. Następnie autorka analizuje trzy współczesne koncepcje systematycznie wyjaśniające źródła, miejsce i rolę wartościowań poznawczych i pozapoznawczych w strukturze nauki: Evandra Agazziego, Hugha Laceya i Helen Longino. Analiza ta kończy się wnioskiem, że żadna z tych koncepcji nie może być uznana za zadowalającą - zbudowanie koncepcji aksjologicznego wymiaru nauki pozostaje wciąż otwartym projektem badawczym. Rozważania nad wymienionymi koncepcjami pozwalają natomiast wskazać metodologiczno-filozoficzne ramy dla takiego projektu.


SPIS TREŚCI

Wstęp

ROZDZIAŁ I
Ideal nauki wolnej od wartościowań

1. Niezasadne interpretacje postulatu wolności od wartościowań
1.1. Zakaz wygłaszania sądów wartościujących w nauczaniu akademickim
1.2. Wykluczenie sądów wartościujących z obszaru badań i debat naukowych
1.3. Eliminacja z nauki wszelkich sądów związanych z wartościami
1.4. Brak odniesienia nauki do wartości

2. Właściwy sens postulatu wolności od wartościowań
2.1. Nakaz wyraźnego odróżniania w nauczaniu akademickim sądów faktualnych od sądów wartościujących
2.2. Wykluczenie sądów wartościujących ze zbioru twierdzeń nauki
2.3. Niemożność uprawomocnienia celów działania za pomocą procedur naukowych
2.4. Zakaz pozametodologicznego wartościowania rezultatów badawczych

3. Argumenty na rzecz postulatu wolności od wartościowań
3.1. Argument pedagogiczny
3.2. Argument logiczno-epistemologiczny
3.3. Argument metafizyczny

4. Zarzuty wobec ideału nauki wolnej od wartościowań
4.1. Niespójność zakazu wartościowania celów działania z uznaniem krytycznej funkcji nauki
4.2. Irracjonalność fundamentu nauki
4.3. Niemożność uprawomocnienia norm uprawiania nauki
4.4. Nieunikniony dylemat badacza: aksjologiczne rozdwojenie czy indyferentyzm?
4.5. Pozorna neutralność nauki wobec praktycznych celów działania
4.6. Stronniczość nauki?

5. Podsumowanie

ROZDZIAŁ II
Kształtowanie się idei nasycenia nauki wartościowaniami

1. Odkrycie wartościowań w nauce
1.1. Obalenie mitu metody naukowej
1.2. Rola sądów wartościujących w wyborze teorii
1.3. Teoretyczne nasycenie pojęć empirycznych
1.4. Wartościowania poznawcze i pozapoznawcze

2. Ograniczenie postulatu wolności nauki od wartościowań
2.1. Uznanie obecności wartościowań na poziomie metaprzedmiotowym nauki
2.2. Postulat wolności nauki od wartościowań pozapoznawczych
2.3. Przezwyciężenie dychotomii opis-wartościowanie

3. Wartościowania pozapoznawcze jako konstytutywne elementy badań
naukowych
3.1. Moralny osąd skutków błędu poznawczego jako racja epistemiczna
3.2. Sąd o moralnym wymiarze problemu badawczego jako element operacjonalizacji
3.3. Moralny sąd wartościujący jako uprawomocnienie wyboru metody
3.4. Sąd wartościujący jako hipoteza pomocnicza

4. Nieskuteczne próby obrony ideału nauki wolnej od wartościowań pozapoznawczych
4.1. Postulat wolności od wartościowań pozapoznawczych ze względu na typ badanych przedmiotów
4.2. Postulat wolności od wartościowań pozapoznawczych ze względu na czysto poznawczy cel badań
4.3. Nieuchylone zarzuty pod adresem ideału nauki wolnej od wartościowań pozapoznawczych

5. Podsumowanie

ROZDZIAŁ III
Koncepcje nasycenia nauki wartościowaniami

1. Evandra Agazziego teoriosystemowe ujęcie moralnego wymiaru nauki
1.1. Nauka jako wiedza i jako działalność
1.2. Różne sensy neutralności i nieneutralności nauki
1.3. Wartości - sposób manifestowania się powinności
1.4. "Horyzont wartości" i wartościowania praktyczne w nauce
1.5. Wzorce doskonałości działania jako racja wartościowań praktycznych
1.6. Nauka i wartościowania w ujęciu teoriosystemowym
1.7. Problemy teoriosystemowej interpretacji wartościowań

2. Hugha Laceya koncepcja nauki uprawianej w strategiach badawczych
2.1. Kompleksy wartości
2.2. Rola wartości poznawczych w akceptacji teorii
2.3. Strategia badawcza jako determinant praktyki naukowej
2.4. Sprzężenie zwrotne między kompleksem wartości a strategią badawczą
2.5. Możliwość uprawiania nauki w wielu strategiach badawczych
2.6. Momenty praktyki naukowej wolne od wartościowań i nasycone wartościowaniami
2.7. Nieudana ucieczka od relatywizmu

3. Helen Longino krytyczny empiryzm kontekstualny - ideał nauki istotowo nasyconej wartościami
3.1. Wartości konstytutywne i kontekstualne
3.2. Relacje ewidencjalne i założenia tła
3.3. Wartości kontekstualne jako niestandardowe czynniki epistemiczne
3.4. Krytyka transformatywna - źródło i gwarant obiektywności wiedzy
3.5. Moralny fundament badań naukowych
3.6. Obrona przed zarzutem relatywizmu
3.7. Pytania bez odpowiedzi

4. Podsumowanie

ROZDZIAŁ IV
Prolegomena do filozoficznej koncepcji aksjologicznego wymiaru nauki

1. Wartości w nauce
1.1. Wartości jako własności i jako kryteria
1.2. Cel nauki a wartości
1.3. Wartości wsobne - wartości poznawcze - wartości konstytutywne
1.4. Sądy o wartościach i sądy wartościujące
1.5. Problem uprawomocnienia wartości konstytutywnych
1.6. Powinnościorodny charakter wartości konstytutywnych

2. Ostateczny cel nauki: dobro człowieka
2.1. Horyzont prawdy
2.2. Jedność wiedzy na fundamencie prawdy
2.3. Wiedza jako dobro dla człowieka
2.4. Normatywny wymiar prawdy

3. Epistemiczna i społeczna odpowiedzialność nauki
3.1. Dwa sensy wyrażenia "odpowiedzialny za"
3.2. Odpowiedzialność za wiedzę
3.3. Odpowiedzialność za człowieka i społeczeństwo
3.4. Etos nauki

4. Podsumowanie

Zakończenie
Bibliografia
Summary
Indeks osób