#Compassio Mariae w chrześcijańskim życiu duchowym. Studium na przykładzie polskiej średniowiecznej literatury i sztuki religijn

ks. Adam Rybicki
ISBN: 978-83-7363-818-1
Stron: 402
Format: B5
Rok wydania: 2009

Niniejsze opracowanie ukazuje miejsce i rolę motywu compassio Mariae w chrześcijańskim życiu duchownym rozumianym zarówno jako całościowa postawa duchowa, jak i poszczególne jej elementy, np. moralność czy mistyka. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają, że chrześcijanin polskiego średniowiecza dostrzegał w obecności Maryi pod krzyżem fakt istotny, wiązał z nim określone emocje i wyrażał je w różnych formach: poprzez dzieła narracyjne, śpiew, sztuki plastyczne i misteria. Jednocześnie zagłębiał się w teologiczny sens owej tajemnicy, medytował ją i w ten sposób dawał się niejako prowadzić ku kontemplacji miłości Syna Bożego wyrażonej w scenie ukrzyżowania. Owo przeżywanie i medytowanie tajemnicy compassio było inspirujące dla pisarzy duchowych i przyniosło w życiu duchowym wiele owoców, czego dowodem są treści zawarte w piśmiennictwie religijnym tamtego czasu: komentarzach, narracjach, modlitwach i pieśniach. Dzięki takim pismom, a także niektórym zabytkom kultury możemy w pewnym stopniu odtworzyć obraz współcierpiącej Maryi obecny w świadomości i duchowości polskiego średniowiecza. Możemy również odpowiedzieć na pytanie o jego znaczenie w kontekście wielu zagadnień dotyczących życia duchowego. (z Zakończenia)


SPIS TREŚCI

TABLE OF CONTENTS

WSTĘP

ROZDZIAŁ I
RYS HISTORYCZNY MOTYWU COMPASSIO MARIAE

1. Apokryfy
1.1. Apokryfy Nowego Testamentu
1.2. Rola średniowiecznych utworów apokryficznych
2. Myśl teologiczna
2.1. Teologowie wschodni i zachodni znani polskim autorom
2.2. Compassio Mariae w myśli teologicznej do XIII wieku
3. Nurt mistyczny: św. Brygida Szwedzka i bł. Henryk Suzo
3.1. Revelationes
3.2. Księga Mądrości Przedwiecznej
3.3. Księga miłości
4. Plankty maryjne
4.1. Istota planktu maryjnego
4.2. Adresaci planktu

ROZDZIAŁ II
COMPASSIO MARIAE W KONTEKŚCIE MENTALNOŚCI I DUCHOWOŚCI ŚREDNIOWIECZA

1. Najważniejsze konteksty światopoglądowe i antropologiczne
1.1. Relacja duszy i ciała
1.2. Pesymizm
1.3. Potrzeba wstawiennictwa eschatologicznego
1.4. Uczuciowość
1.5. Kobieta
2. Compassio Mariae w kontekście niektórych zjawisk duchowości średniowiecza
2.1. Doloryzm w nurcie pasyjnym
2.2. Obraz Boga
2.3. Obraz szatana
2.4. Pobożność i duchowość maryjna średniowiecza

ROZDZIAŁ III
PRZENIKANIE MOTYWU COMPASSIO MARIAE DO POLSKI

1. Okres I. Dominacja języka łacińskiego i kultury łacińskiej
1.1. Pierwsze formy katechizacji
1.2. Wpływ św. Bernarda z Clairvaux i duchowości cysterskiej
1.3. Duchowość dominikańska: Traktat Heidenreicha
1.4. Wpływ duchowości zakonu krzyżackiego
1.5. Kwestia wpływów duńskich
2. Okres II. Rozwój języka polskiego oraz niektóre uwarunkowania społeczno-kulturowe i religijne
2.1. "Deklerykalizacja"
2.2. Nowe kierunki teologiczne i duchowe
2.3. Wpływ zakonów żebraczych i bractw
2.4. Przemiany społeczno-religijne
3. Okres III. Późne średniowiecze i jego schyłek
3.1. Wpływ duchowości franciszkańskiej (bernardyńskiej)
3.2. Osobisty wpływ bł. Władysława z Gielniowa
3.3. Maryjna "pieśń nowa" późnego średniowiecza

ROZDZIAŁ IV
FORMY WYRAZU IDEI COMPASSIO MARIAE I ICH ZNACZENIE W DUCHOWOŚCI ŚREDNIOWIECZA

1. Sztuki plastyczne
1.1. Problem interpretacji
1.2. Rzeźba z Ostródy jako wielowątkowy wyraz compassio
1.3. Portrety duchowe Maryi
2. Symbolika i jej znaczenie
2.1. Symbolika solarna i lunarna
2.2. Miasto Jeruzalem
2.3. Liczba siedem
2.4. Korona
2.5. Symbolika florystyczna
3. Pieśni
4. Misteria
4.1. Duchowo-formacyjna funkcja misteriów
4.2. Wykonawcy i odbiorcy
5. Kaznodziejstwo
6. Liturgia
7. Modlitewniki
7.1. Modlitewnik jako wyraz indywidualizmu w duchowości
7.2. Wiara w moc pośrednictwa - orationalia jagiellońskie
7.3. Modlitewnik Gertrudy Mieszkówny
7.4. Śląski modlitewnik dla kobiet
8. Środki stylistyczne w narracjach
8.1. Dyrektywność
8.2. Perswazja
8.3. Zwroty do Maryi
8.4. Zwroty "sygnalizujące możliwość"

ROZDZIAŁ V
COMPASSIO MARIAE W NAJWAŻNIEJSZYCH DZIEŁACH POLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA

1. Kazanie na Wielki Piątek Peregryna z Opola
2. Rozmyślania dominikańskie
2.1. Źródła
2.2. Przeżycia i duchowość Maryi w miniaturach
2.3. Paralelizm cierpień Jezusa i Maryi
2.4. Bogactwo opisu cierpień Maryi
3. Rozmyślanie przemyskie
3.1. Źródła i najważniejsze rysy duchowego portretu Maryi
3.2. Wyjątkowość cierpień Maryi i ich znaczenie
4. Sprawa chędoga o Męce Pana Chrystusowej
4.1. Cechy motywu compassio Mariae
4.2. Duchowa relacja Maryi do Jezusa
5. Żale Matki Boskiej pod krzyżem (tzw. Pianki świętokrzyski)
6. Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne (tzw. Żoltarz Jezusów)
6.1. Źródła i charakter motywu compassio Mariae
6.2. "Do nieba stopienie" - drabina do nieba
6.3. "Duszne oświecenie" -natura duchowego oświecenia
7. Żywot Pana Jezu Krysta, Stworzyciela i Zbawiciela rodzaju ludskiego Baltazara Opeca
7.1. Smutek dziewice Panny Maryje
7.2. Stała matka źałościwa
7.3. Pannie Maryje śmierci objawienie. Kapitulum 13
8. Dolores Sanctissimae Virginis Mariae
8.1. Primus dolor: zachęta do medytacji dwóch cierpień
8.2. Secundus dolor: "gubienie" i "odnajdywanie" Jezusa
8.3. Tertius dolor: Maryja stróżem "piąci smysłów"
8.4. Quartus dolor: nauka stałości w wierze
8.5. Quintus dolor: Maryja wiarygodnym świadkiem
8.6. Conclusio
9. Modlitewnik Ptaszyckiego II
9.1. Compassio Mariae w szczegółowo zarysowanym programie modlitewnym
9.2. Compassio Mariae jako rękojmia skuteczności próśb skierowanych do Maryi

ZAKOŃCZENIE

CONCLUSIONS
WYKAZ SKRÓTÓW
BIBLIOGRAFIA
INDEKS OSÓB