Ojciec na ziemi w dziele Łukasza

Krzysztof Mielcarek
ISBN: 978-83-8288-105-9
Stron: 467
Format: B5
Rok wydania: 2023

Motyw ojcostwa jest stale aktualny w literaturze i kulturze. Rola ojców została wyraźnie wskazana w tekstach greckich i rzymskich. Starożytni Grecy byli w pełni świadomi, że tylko ciągłe przekazywanie życia i odpowiedzialna troska o właściwe wychowanie i edukację potomstwa gwarantuje przyszłość całej społeczności i bezpieczną starość odchodzącym pokoleniom. Ich kultura przekazała także wiele obrazów świadczących o głębokich, silnych i bardzo żywych więziach rodzinnych. Podobne poglądy można spotkać wśród Rzymian, choć kultura prawnicza Rzymu znacznie silniej podkreślała prerogatywy pater familias. Tradycja biblijna mocno zaznacza pozycję ziemskiego ojca i łączy ją ściśle z motywem Boga Ojca. Dzieło Łukasza, jak zaświadcza sam jego autor, zostało pomyślane jako świadectwo wiary w zbawienie udzielone przez Boga w Jezusie Chrystusie (Łk 1,1-4). Intencją ewangelisty było, aby odbiorca upewnił się o wartości zbawczego orędzia, które Kościół głosił już od kilku pokoleń. Jednocześnie orędzie głoszone było w sposób zrozumiały dla społeczności żydowskiej, który zawierał obraz Boga Ojca. Fakt ten skłonił ewangelistę do stworzenia kompozycji, która podkreślałaby przede wszystkim wyjątkową więź łączącą Boga z Jezusem, a po drugie także Jego ojcowską więź ze wszystkimi ludźmi. Przekonanie Łukasza, że więź między Ojcem a Synem jest życiodajna dla każdego człowieka, skłoniło go do podporządkowania temu tematowi podstawowej więzi rodzinnej między ojcem a dziećmi, gdyż według nauczania Jezusa ojcostwo fizyczne zachowuje swoją wartość tylko w porządek doczesny (Łk 20:27-40). Dlatego pojawiający się w utworze bohaterowie będący ojcami są jedynie tłem dla tej najważniejszej relacji. Uczniowie Jezusa są wezwani, by stanąć w obronie najwyższego dobra królestwa, odsuwając na bok życie rodzinne i jego obowiązki (Łk 9, 59), a nawet narażając się na podziały wśród najbliższych (Łk 12, 53; por. 14, 26) aż po prześladowania włącznie (Łk 21:16-17). Podporządkowanie ziemskiego ojcostwa planom Bożym jest nie tylko negatywne. W Ewangelii ziemscy ojcowie stają się wzorem stosunku Boga do ludzi. Mimo swoich niedoskonałości stanowią punkt wyjścia do refleksji nad dobrocią Boga (Łk 11,11-13; por. 14,1-6). Co więcej, obraz ziemskiego ojcostwa jest wyraźnie zakorzeniony w roli Abrahama wobec ludu Izraela, jaka została mu nadana przez tradycje Starego Testamentu (Łk 16, 19-31). Patriarcha, będąc przedstawicielem samego Boga, objawia swoim potomkom zasady królestwa tkwiące w ojcostwie, ogłoszone już w ramach przymierza na Synaju (Łk 18,20). Perspektywa ojcostwa Boga jest w obu tomach Łukasza podporządkowana wszystkim postaciom ziemskich ojców. Cel ewangelisty staje się jasny już w opowiadaniu o dzieciństwie (Łk 1-2), gdzie Zachariasz i Józef stają się punktem wyjścia do odkrycia prawdziwego Ojca Jezusa (Łk 2,49). Obaj bohaterowie składają ofiarę ze swojego ojcostwa, aby spełniły się plany Ojca wszystkich ojców. Podobnie bezradny ojciec opętanego chłopca zostaje zestawiony z wszechmocą Ojca niebieskiego (Łk 9,28-36.37-42). Wreszcie, ojcowskie postacie w przypowieściach Jezusa ukazują postępowanie Boga wobec ludzi. Dopełnieniem niezmiennej miłości Boga widocznej w ojcu dwóch synów (Łk 15,11-32) jest zapowiedź determinacji ojca-gospodarza winnicy, który nie pozostanie obojętny, gdy jego dzieci doznają krzywdy (Łk 15,11-32). 20:9-19). Wydarzenia opisujące początki Kościoła są ponownie okazją do wykorzystania tematu ojcowskiego, tym razem w kontekście antycznej instytucji pater familias. Setnik Korneliusz (Dz 10), nadzorca więzienia (Dz 16,16-40) i diakon Filip (Dz 21,8-9) uczestniczą w szerzeniu Ewangelii poprzez podtrzymywanie więzi rodzinnych. Będąc głowami swoich rodzin, otwierają się na Boże plany, pozwalając w ten sposób swoim bliskim wejście na drogę zbawienia i uczestnictwa w Bożej rodzinie.

SPIS TREŚCI
PRZEDMOWA
WSTĘP

ROZDZIAŁ I NARRATOLOGIA I STUDIUM POSTACI W DZIELE ŁUKASZOWYM
1. Funkcja postaci w teorii narracji
1.1. Badania narratologiczne nad dziełem Łukaszowym
1.2. Diagnoza i propozycja rozwiązania według C. Bennemy
1.2.1. Literatura hebrajska
1.2.2. Literatura grecka
1.2.3. Postacie w literaturze współczesnej
2. Warunki budowania nowego modelu postaci
2.1. Postacie literackie są porównywalne
2.2. Nowe narzędzia wobec dzieł starożytnych
2.3. Rekonstrukcja postaci jako proces twórczy
2.4. Klasyfikacja postaci według stopniowalnych cech
3. Bennema i jego paradygmat postaci
3.1. Postać w tekście i kontekście historycznym
3.2. Trzy uniwersalne wymiary postaci
3.2.1. Prostota lub złożoność postaci
3.2.2. Proces rozwoju postaci w narracji
3.2.3. Dostęp do życia wewnętrznego bohatera
3.3. Stopniowalność kategorii
3.4. Ewaluacja postaci i jej znaczenie
3.5. Podsumowanie

ROZDZIAŁ II OJCOSTWO W STAROŻYTNYCH KULTURACH
1. Ojcowie starożytnego Bliskiego Wschodu
2. Ojcostwo w czasach Starego Testamentu
2.1. Panorama znaczeń ojcostwa w księgach Starego Testamentu
2.2. Postać ojca w okresie patriarchów
2.2.1. Abraham
2.2.2. Jakub
2.3. Dawid – ojciec na rozdrożu
2.3.1. Ojciec przegrany
2.3.2. Ojciec pobłażliwy i obojętny
2.3.3. Ojciec chwiejny i udręczony
2.3.4. Ojciec obojętny, który się opamiętał
2.4. Literatura powygnaniowa
2.4.1. Księga Tobiasza
2.4.2. Księga Syracha
2.5. Ojcowie w okresie literatury międzytestamentalnej
3. Ojcowie w starożytnej Grecji
3.1. Ojcowie w mitologii greckiej
3.2. Ojcostwo w homeryckich eposach
3.3. Ojciec w greckich tragediach
3.4. Postacie ojców w greckich komediach
3.5. Ojcostwo w filozofii greckiej
3.5.1. Sokrates
3.5.2. Platon
3.5.3. Arystoteles
3.5.4. Ksenofont
4. Rzym wobec ojcostwa
4.1. Pater familias i patria potestas
4.2. Prawa podstawowe
4.3. Szacunek wobec starszych
4.4. Ojcobójstwo
4.5. Uczucia i serdeczność ojców
4.6. Eneida
4.7. Utrata dziecka: pociechy, epigrafy
4.8. Ojcostwo w łacińskich komediach
5. Podsumowanie

ROZDZIAŁ III CHARAKTERYSTYKA OJCOSTWA W DZIELE ŁUKASZOWYM
1. Πατήρ i terminy pokrewne w Łk-Dz
2. Ojcowie obecni w krótkich wzmiankach
2.1. Łk 9,59 i jego kontekst
2.2. Łk 11,11-13 i jego kontekst
2.3. Łk 12,53 i jego kontekst
2.4. Łk 14,5 i jego kontekst
2.5. Łk 14,26 i jego kontekst
2.6. Łk 16,27 i jego kontekst
2.7. Łk 18,20 i jego kontekst
2.8. Łk 21,16 i jego kontekst
2.9. Dz 16,1-3 i jego kontekst
2.10. Dz 28,8 i jego kontekst
2.11. Eschatologia: zmierzch ojcostwa fizycznego
3. Postać ojca w szerszych narracjach
3.1. Zachariasz – kapłan, ojciec, prorok
3.1.1. Zachariasz kapłan
3.1.2. Zachariasz ojciec
3.1.3. Zachariasz prorok
3.2. Józef – legalny ojciec Jezusa (Łk 1,27; 2,1-41)
3.2.1. Ziemski ojciec z rodu Dawida
3.2.2. Mąż Miriam
3.2.3. Ziemski opiekun Jezusa – cień Ojca
3.3. Jair – ojciec jedynaczki (Łk 8,40-56)
3.3.1. Struktura i redakcja opowiadania
3.3.2. Jair ojciec
3.4. Ojciec opętanego chłopca (Łk 9,37-43a)
3.4.1. Zestawienie synoptyczne
3.4.2. Łukaszowa wersja opowiadania
3.4.3. Struktura
3.4.4. Charakterystyka ojca na tle pozostałych synoptyków
3.4.5. Funkcja narracyjna ojca w szerszym kontekście
3.5. Ojciec dwóch synów z przypowieści (Łk 15,11-32)
3.5.1. Struktura opowiadania
3.5.2. Analiza treści przypowieści
3.5.3. Charakterystyka ojca z przypowieści
3.6. Ojciec i właściciel winnicy (Łk 20,9-19)
3.6.1. Kompozycja przypowieści
3.6.2. Analiza treści przypowieści
3.6.3. Obraz właściciela-ojca
3.7. Korneliusz – pater familias domowego Kościoła (Dz 10,1–11,18)
3.7.1. Struktura opowiadania
3.7.2. Fabuła opowiadania
3.7.3. Charakterystyka postaci Korneliusza
3.8. Nadzorca więzienia – pater familias, który uwierzył (Dz 16,16-40)
3.8.1. Struktura opowiadania
3.8.2. Fabuła opowiadania
3.8.3. Charakterystyka postaci nadzorcy więzienia
3.9. Filip – pater familias i diakon Kościoła (Dz 21,8-9)
3.9.1. Struktura tekstu
3.9.2. Fabuła tekstu
3.9.3. Charakterystyka postaci Filipa
3.10. Piotr – ojcostwo wyciszone (Łk 4,38-39; 18,28-30)

ROZDZIAŁ IV OJCOWIE ZIEMSCY W SŁUŻBIE OJCA NIEBIESKIEGO
1. Bóg jako πατήρ w dziele Łukasza
1.1. Ogólna strategia Łukasza
1.2. Ojciec Jezusa w kluczowych scenach Łk-Dz
1.3. Ojciec ludu obietnicy i ojciec wszystkich ludzi
1.4. Tajemnicze plany Ojca
1.5. Ojciec synów w Synu, czyli Deus familias w Chrystusie
2. Ojcowie na ziemi i Ojciec w niebie
2.1. Ojcostwo ziemskie przeszkodą w relacji z Ojcem z nieba
2.2. Ojciec na ziemi modelem Ojca w niebie
2.3. Ziemski ojciec Jezusa w cieniu Ojca w niebie
2.4. Ziemski ojciec metaforą Ojca w niebie
2.5. Pater familias versus Deus familias

ZAKOŃCZENIE
CONCLUSIONS IN ENGLISH

BIBLIOGRAFIA
1. Źródła
1.1. Źródła biblijne
1.2. Dokumenty Kościoła
1.3. Źródła starożytne
1.3.1. Źródła klasyczne
1.3.2. Źródła żydowskie
1.3.3. Apokryfy
1.3.4. Źródła patrystyczne
2. Literatura przedmiotu
3. Literatura pomocnicza
4. Pomoce encyklopedyczne i leksykograficzne

INDEKS AUTORÓW
INDEKS ŹRÓDEŁ
TABLE OF CONTENTS

TABLE OF CONTENTS
PREFACE
INTRODUCTION

CHAPTER I NARRATOLOGY AND CHARACTER STUDY IN LUKE
1. The function of characters in narrative theory
1.1. Narratological research on Luke’s work
1.2. Diagnosis and proposed solution according to C. Bennema
1.2.1. Hebrew literature
1.2.2. Greek literature
1.2.3. Characters in contemporary literature
2. Conditions for building a new character model
2.1. Comparable literary characters
2.2. New tools for ancient works
2.3. Character reconstruction as a creative process
2.4. Classification of characters according to gradable characterisation
3. Bennema and his character paradigm
3.1. Character in text and historical context
3.2. Three universal character dimensions
3.2.1. Simplicity or complexity of the character
3.2.2. The process of character development in narrative
3.2.3. Access to the inner life of the literary figure
3.3. Gradability of categories
3.4. Character evaluation and its significance
3.5. Summary

CHAPTER II FATHERHOOD IN ANCIENT CULTURES
1. Fathers of the ancient Near East
2. Fatherhood in Old Testament Times
2.1. Panorama of the meanings of fatherhood in the OT books
2.2. The father figure in the period of the patriarchs
2.2.1. Abraham
2.2.2. Jacob
2.3. David – Father at the Crossroads
2.3.1. The loser father
2.3.2. A lenient and indifferent father
2.3.3. A unstable and tormented father
2.3.4. An indifferent father who came to his senses
2.4. Post-exile literature
2.4.1. Tobit
2.4.2. Sirach
2.5. Fathers in the period of intertestamental literature
3. Fathers in ancient Greece
3.1. Fathers in Greek mythology
3.2. Fatherhood in the Homeric epics
3.3.The father in Greek tragedies
3.4. Characters of fathers in Greek comedies
3.5. Fatherhood in Greek philosophy
3.5.1. Socrates
3.5.2. Plato
3.5.3. Aristotle
3.5.4. Xenophon
4. Rome and fatherhood
4.1. Pater familias and patria potestas
4.2. Fundamental rights
4.3. Respect for elders
4.4. Patricide
4.5. Fathers’ affections and cordiality
4.6. Aeneid
4.7. The loss of a child: consolations, epigraphs
4.8. Fatherhood in Latin comedies
5. Summary

CHAPTER III THE CHARACTERISATION OF FATHERHOOD IN LUKE
1. Πατήρ and related terms in Luke-Acts
2. Fathers present in brief mentions
2.1. Luke 9:59 and its context
2.2. Luke 11:11-13 and its context
2.3. Luke 12:53 and its context
2.4. Luke 14:5 and its context
2.5. Luke 14:26 and its context
2.6. Luke 16:27 and its context
2.7. Luke 18:20 and its context
2.8. Luke 21:16 and its context
2.9. Acts 16:1-3 and its context
2.10. Acts 28:8 and its context
2.11. Eschatology: the decline of physical fatherhood
3. The father figure in broader narratives
3.1. Zechariah – priest, father, prophet
3.1.1. Zechariah the priest
3.1.2. Zacharias the father
3.1.3. Zechariah the prophet
3.2. Joseph, the legitimate father of Jesus (Lk 1:27; 2:1-41)
3.2.1. The earthly father of the House of David
3.2.2. Miriam’s husband
3.2.3. Jesus’ earthly guardian – the shadow of the Father
3.3. Jairus, father of an only child (Lk 8:40-56)
3.3.1. Structure and editing of the story
3.3.2. Jairus the father
3.4. The father of the possessed boy (Lk 9:37-43a)
3.4.1. Synoptic juxtaposition
3.4.2. Luke’s version of the story
3.4.3. Structure
3.4.4. Characterisation of the father in the Synoptics
3.4.5. The function of the father in the broader context
3.5. Father of the two sons in the parable (Lk 15:11-32)
3.5.1. The story’s structur
3.5.2. Analysis of the parable’s content
3.5.3. Characterisation of the father in the parable
3.6. Father and owner of the vineyard (Lk 20:9-19)
3.6.1. The parable’s composition
3.6.2. Analysis of the parable’s content
3.6.3. Portrait of the owner-father
3.7. Cornelius – pater familias of the domestic Church (Acts 10:1–11:18)
3.7.1. The structure of the story
3.7.2. The story’s plot
3.7.3. Characterisation of Cornelius
3.8. The prison manager, the pater familias who believed (Acts 16:16-40)
3.8.1. The story’s structure
3.8.2. The story’s plot
3.8.3. Characterisation of the Prison Overseer
3.9. Philip – pater familias and deacon of the Church (Acts 21:8-9)
3.9.1. The text’s structure
3.9.2. The text’s plot
3.9.3. Philip’s character
3.10. Peter: a silenced fatherhood (Lk 4:38-39; 18:28-30)

CHAPTER IV THE EARTHLY FATHERS AT THE SERVICE OF THE HEAVENLY FATHER
1. God as πατήρ in Luke
1.1. Luke’s general strategy
1.2. The Father of Jesus in key scenes Luke-Acts
1.3. Father of the Promised People and Father of all men
1.4. The Father’s mysterious plans
1.5. The Father of sons in the Son, or Deus Familias in Christ
2. Fathers on earth and the Father in heaven
2.1. Earthly fatherhood as an obstacle
2.2. The Father on earth, the model of the Father in heaven
2.3. Jesus’ earthly father in the shadow of the Father in heaven
2.4. The earthly father as a metaphor for the Father in heaven
2.5. Pater familias versus Deus familias

CONCLUSIONS
CONCLUSIONS IN ENGLISH

BIBLIOGRAPHY
1. Sources
1.1. Biblical Sources
1.2. Church documents
1.3. Ancient sources
1.3.1. Classical sources
1.3.2. Jewish sources
1.3.3. Apocrypha
1.3.4. Patristic sources
2. Primary Literature
3. Auxiliary Literature
4. Encyclopedic and lexicographical aids

INDEX OF AUTHORS
INDEX OF SOURCES

TABLE OF CONTENTS IN ENGLISH
TABLE OF CONTENTS