Logika czy epistemologia?

Stanisław Janeczek
ISBN: 83-7363-114-3
Stron: 724
Format: B5
Rok wydania: 2003

Zadaniem pracy jest przede wszystkim ukazanie uwarunkowań powstania nowożytnej koncepcji logiki, a więc: czy i następnie w jakim stopniu i w jakiej formie specyfika nowożytnej epistemologii wpłynęła na powstanie nowej koncepcji logiki opozycyjnej wobec ujęć tradycyjnych, czyli wówczas przede wszystkim dokonań drugiej scholastyki. Jej przedmiotem nie są więc dzieje samej logiki tego okresu, choć z natury rzeczy pośrednio ujawni się koncepcja logiki i formy jej urzeczywistniania w zakresie przedmiotu i właściwych jej zadań, a także struktura jej ujęć podręcznikowych oraz prezentowanych w nich podstawowych rozstrzygnięć treściowych. Jest to opracowanie z zakresu historii filozofii nowożytnej, które nie wchodzi w specjalistyczne rozważania dotyczące specyfiki logiki formalnej tego okresu, dotyczy bowiem raczej samej koncepcji logiki, a nie szczegółów w zakresie wykładu samej logiki. Tak - zda się - nieco karkołomnie przedstawiony aspekt ujęcia tematu wydaje się, że jest możliwy, a nawet efektywny, gdyż już pobieżna wiedza dotycząca dziejów filozofii nowożytnej wskazuje, że dzieła oryginalnych myślicieli tego okresu były przedsięwzięciami bardziej "epistemologicznymi" niż "logicznymi". Można więc powiedzieć, że prezentowane tu opracowanie jest syntetyczno-analitycznym zarysem historii epistemologii nowożytnej, jednak nie podręcznikiem, ale ujęciem sproblematyzowanym analogicznie do np. pracy Engfera, który przedstawił całościowo dzieje tej epistemologii, pytając, na ile uprawomocniony jest opozycyjny schemat interpretacyjny racjonalizm-empiryzm, dominujący w dotychczasowych opracowaniach tej tematyki. Takie sproblematyzowane ujęcie ma umożliwić zbadanie stereotypów funkcjonujących w odniesieniu do charakteru i wartości logiki nowożytnej, zwłaszcza że prace podejmujące analizę bynajmniej nie centralnie traktowanej problematyki logicznej przez autorów nowożytnych są stosunkowo rzadkie. (ze Wstępu)


SPIS TREŚCI

Wstęp
1. Przedmiot i metoda pracy
2. Logika i epistemologia - współczesne rozumienie terminów
a. Natura logiki
b. Natura epistemologii

I. Logika w średniowieczu, renesansie i nowożytnym szkolnictwie wyznaniowym
1. Logika w średniowieczu
a. System kształcenia
b. Logika w studium filozofii
c. Metodologia nauk
2. Logika w renesansie
a. Humanistyczna filozofia
b. Model nauczania
c. Logika a retoryka
3. Logika w szkole protestanckiej
a. Między religią a humanizmem
b. Podręczniki logiki
4. Logika w szkole jezuickiej
a. Model dydaktyczny szkolnictwa jezuickiego
b. Filozofia tzw. drugiej scholastyki
c. Podręczniki logiki
5. Streszczenie rozdziału I

II. Logika w nowożytnej tradycji racjonalistycznej
1. Początki nowożytnej metodologii nauk
a. Prorok nowej nauki - F. Bacon
b. Pierwsze próby empiryczno-matematycznego przyrodoznawstwa - Galileusz
2. Epistemologiczno-matematyczna interpretacja logiki - Kartezjusz
a. Wymogi stawiane nowej metodzie a metodologia tradycyjna
1° Nowa metoda a tradycyjna teoria rozumowań
2° Nowa metoda a metoda matematyczna
b. Metody odkrycia i uzasadniania
1° Komplementarność intuicji, dedukcji, enumeracji i analogii
2° Intuicja a sylogistyka
3° Intuicja a tzw. "natury proste"
c. Filozofia a przyrodoznawstwo
1° Cel, przedmiot, dziedziny i metoda nowej nauki
2° Teoriopoznawczy fundament nowej nauki
3° Metodologia dedukcjonistyczno-hipotetycznego przyrodoznawstwa
3. Rozumienie natury logiki w szkole kartezjańskiej
a. Matematyka a logika
1° Między metodą matematyczną, przyrodoznawstwem i "logiką serca" - B. Pascal
2° Formalizacja wiedzy - G. W. Leibniz
b. Koncepcja logiki jako "medicina mentis" - Logika z Port-Royal
c. Racjonalistyczny eklektyzm - Ch. Wolff
1° Metoda matematyczna czy sylogistyka?
2° Między teorią poznania a metodologią nauk
4. Streszczenie rozdziału II

III. Logika w nowożytnej tradycji empirycznej
1. Systemowy model empiryczno-matematycznego przyrodoznawstwa - I. Newton . .
2. Filozofia umysłu ludzkiego - J. Locke
a. Kontekst formułowania się epistemologii empirystycznej
b. Geneza idei
c. Wyróżniki wartościowego poznania i jego przedmiot
d. Rodzaje wartościowej wiedzy
1° Między intuicją, dedukcją i indukcją
2° Status poznania zmysłowego - możliwości i ograniczenia
3° Przyrodoznawstwo - od F. Bacona i R. Descartes'a do I. Newtona i P. Boyle'a (kontekst interpretacyjny)
4° Przeświadczenie - między pewnością a prawdopodobieństwem
e. Ocena tradycyjnej teorii rozumowań
f. Postulaty w zakresie programu dydaktycznego
3. Sensualistyczno-analityczny asocjacjonizm - E. Condillac
a. Geneza i granice poznania
1° Psychologia poznania jako swoista "metafizyka"
2° Rola potrzeb ludzkich w określeniu źródeł i granic poznania
3° Rola języka w poznaniu
b. Teoria wiedzy
1° Krytyka systemów
2° Drogi osiągnięcia wiedzy pewnej - oczywistość rozumowania, czucia wewnętrznego i faktu
c. Przedmiot i metoda nowej logiki
1° Logika jako refleksja nad naturą poznania - program reformy wiedzy
2° Logika jako metodologia - analiza w miejsce syntezy
4. Streszczenie rozdziału III

Zakończenie

Bibliografia
1. Źródła
2. Opracowania

Summary