Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce
Jerzy Kłoczowski
ISBN: 978-83-7363-863-1
Stron: 512
Rok wydania: 2010
Dzieje ruchu ujęte są w trzech zasadniczych częściach. Część I mówi o tworzeniu podstaw życia zakonnego w Polsce oraz przedstawia długi proces tworzenia pierwszych sieci klasztorów w ciągu X-XII stulecia. Część II omawia przełom, polegający na umocnieniu i stabilizacji rozbudowanej wielokrotnie w stosunku do poprzedniego obrazu sieci klasztorów w ciągu XIII wieku. Kolejne rozdziały przedstawiają duży i bardzo ważny sukces zakonów żebrzących, mendykantów, zwłaszcza dominikanów i franciszkanów regularnego z jego różnymi wspólnotami. W pełni też pojawia się w Polsce i umacnia kobiecy ruch zakonny, przede wszystkim na obszarach zachodnich. W części III przedstawione są główne linie przemian w sieci klasztorów i ich życia w ciągu XIV-XV wieku, wydobywając zwłaszcza dynamizm mendykantów, utrzymujących i umacniających jeszcze pozycję w całym ruchu zakonnym zdobytą w XIII stuleciu. Ukazana zostaje fundamentalna rola w szeroko pojętej edukacji społecznej i religijno-kulturalnej, jaką realizował ruch zakonny w szerszych ramach Kościoła późnego średniowiecza.
SPIS TREŚCI
Przedmowa
Wstęp
Część I
Tworzenie podstaw życia zakonnego na ziemiach polskich: stulecia X-XII
1. Wprowadzenie
2. W pierwszej monarchii piastowskiej
a. Trudne początki
b. Pierwsze regularne klasztory
c. Wielcy mnisi pierwszych generacji
d. Decydujący przełom: Rycheza i Kazimierz Odnowiciel
3. Benedyktyni
a. Status questionis dzisiaj
b. Tyniec
c. Mogilno i Lubiń
d. Fundacje XII wieku
4. Kanonicy regularni
a. Pierwsze wielkie fundacje XII wieku
b. Kanonicy regularni, fundacje „przednorbertańskie”i norbertańskie
5. Pierwszy zakon na ziemiach polskich – Cystersi
a. Wielki zakon europejski z XII stulecia
b. Pierwsze fundacje polskie w połowie XII wieku
c. Drugi etap fundacji: ku końcowi XII stulecia
6. Pierwsza fala zakonów rycerskich: joannici
7. Bilans X-XII stulecia (do ok. 1190 roku): formuje się pierwsza w Polsce sieć klasztorów
Część II
Przełom wieku XIII. Ruch zakonny ugruntowuje się trwale na ziemiach polskich
1. Długi wiek XIII
2. Mendykanci
3. Zakon Kaznodziejski – dominikanie. Początki prowincji polskiej
4. Polska prowincja dominikańska w XIII stuleciu
5. Początki franciszkanów na ziemiach polskich
6. Prowincja czesko-polska Braci Mniejszych w XIII wieku
a. Rozłamy w prowincji czesko-polskiej w latach 1262-1292
7. Rola mendykantów w przełomie religijnym XIII stulecia. Spojrzenie na ca-łość ruchu mendykanckiego
8. Augustianie Eremici
9. Mnisi w XIII wieku. Sukces cystersów
a. Trwanie benedyktynów
b. Cystersi w XIII wieku. Sieć opactw
c. Nowe fundacje Małopolski i Śląska
d. Nowe fundacje w Wielkopolsce i na Pomorzu
e. Fundatorzy. Wielka własność
f. Budowa kompleksu budynków: kościół i klasztor
g. Wspólnota mnisza
h. Problem funkcji misyjnych cystersów i dominikanów w Polsce
10. Umocniona pozycja kanonikatu regularnego
a. "Stare" fundacje w nowym stuleciu
b. Kanonickie kongregacje szpitalnicze
c. Samotne domy niektórych zakonów kanonickich
d. Kanonikat regularny w XIII wieku. Premonstratensi cyrkarii polskiej
11. Zakony rycerskie
a. Joannici i templariusze
b. Zakon krzyżacki i jego sukces nad Bałtykiem w XIII wieku
c. Zakon rycerski w państwie zakonnym. Krzyżacy w Prusach XIII-XIV stule-cia
12. Kobiety w chrześcijańskim ruchu zakonnym
a. Żeński ruch zakonny
b. Panie Piastowskie
c. Panny Norbertanki. Domy cyrkarii polskiej
d. Mniszki reguły świętego Benedykta
e. Siostry przy zakonach mendykanckich
f. Spojrzenie generalne na zakonny ruch kobiecy w Polsce XIII wieku
13. Próba bilansu XIII wieku
Część III
Ruch zakonny w Polsce XIV-XV stulecia
1. Wprowadzenie
2. Mnisi
3. Kanonikat regularny
4. Zakony rycerskie
5. Klasztory żeńskie
6. Mendykanci w XIV-XV wieku
7. Prowincja polska dominikanów w XIV-XV wieku
8. Prowincja polsko-czeska Braci Mniejszych (XIV-XV wiek)
9. Polska prowincja franciszkanów-obserwantów zwanych bernardynami w XV wieku
a. Ruch obserwancki
b. Powstanie prowincji i jej klasztorów
c. Wspólnoty bernardyńskie – ludzie
d. Kapłani – klerycy – laicy. Elity konwentualne
e. Wzorzec idealny – świętość
10. Augustianie – Eremici i Karmelici
11. Geografia zakonna w początkach XVI stulecia. Miasta jako podstawa ru-chu zakonnego
12. Życie wspólnot
Część IV
Wspólnoty zakonne w społeczeństwie i Kościele.
U podstaw kultury polskiej
1. Szkoły zakonne między kulturą monastyczną i scholastyczną
a. Dominikański program studiów i ich uniwersytecki charakter
b. Studia w prowincji polskiej w XIII wieku. Trudne początki
c. Stabilizacja systemu szkolnego w prowincji polskiej XIV wieku. Studia ge-neralne w zakonie
d. Ważne zmiany w drugiej połowie XIV wieku. Studium generalne dominika-nów w Krakowie
e. W wieku XV w prowincji polskiej – pełny system szkolny w rozwoju
f. Studia zakonów mendykanckich (poza dominikanami)
g. Mnisi i kanonicy
2. Kultura umysłowa wspólnot zakonnych
3. Klasztor w społeczeństwie
a. Relacje sąsiedzkie
b. Okręgi kwestarskie mendykantów i swoistość sąsiedzkich więzów w ich ramach
c. Kościół i klasztor – miejsca święte ściągające ludzi i otaczające je kręgi wiernych
4. Wspólnoty zakonne w wielkim programie edukacyjnym Kościoła (XIII-XV stulecia)
a. Parafie zakonne
b. Wspólnoty mendykanckie i ich misja
c. Kaznodziejstwo mendykantów
d. Spowiedź
5. Humanizm chrześcijański – zakony a jego recepcja w polskim chrześcijań-stwie i kulturze
a. Podstawy humanizmu chrześcijańskiego
b. Recepcja treści chrześcijańskich
Konkluzje generalne
Bibliografia
Źródła
Opracowania
Wykaz skrótów
Indeks osób
Indeks geograficzny
Summary
Spis map
Spis tabel
Spis fotografii