Ochrona praw człowieka w Rzeczypospolitej Polskiej na tle standardów europejskich

Kinga Machowicz
ISBN: 978-83-7363-910-2
Stron: 276
Format: B5
Rok wydania: 2009 (wydanie II zmienione i rozszerzone)

Celem opracowania jest przeprowadzenie próby oceny poziomu ochrony człowieka w III Rzeczypospolitej Polskiej przy uwzględnieniu kryterium wywiązywania się państwa z zobowiązań międzynarodowych. Kryterium to zostało ustalone na podstawie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydanych w sprawach przeciwko Polsce. Przedmiotowe rozstrzygnięcia nie mają charakteru precedensowego, ale, jak wynika z samej ich treści, mieszczą się w ramach już ustalonej linii orzecznictwa. Płaszczyznę podlegającą próbie oceny stanowi polskie ustawodawstwo, orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. Celem pracy jest dokonanie próby oceny, a nie całościowej oceny, ponieważ zostało użyte pojedyncze kryterium w odniesieniu do wybranych obszarów badawczych. Zbadanie całokształtu zagadnień wpływających na poziom ochrony człowieka byłoby obiektywnie niemożliwe ze względu na permanentne pojawianie się nowych elementów wraz z rozwojem praktyki sądowej. Realizację zamierzonego celu umożliwiło przeprowadzenie analizy porównawczej wskazanego orzecznictwa strasburskiego i krajowego, a także dokonanie opisu zauważonych zjawisk oraz wyciągnięcie na tej podstawie wniosków [...].
Publikacja adresowana jest do wszystkich osób, które na osobisty lub zawodowy użytek zainteresowane są problematyką praw człowieka - uczestników postępowań sądowych i administracyjnych, praktyków obrotu gospodarczego, studentów kierunków społecznych. (ze Wstępu)


Zbigniew Cichoń, Palestra 11-12/2010
(Recenzja zamieszczona dzięki uprzejmości Redakcji portalu www.palestra.pl)
Recenzowana książka jest nowością na rynku wydawniczym, gdyż porusza praktyczne aspekty ochrony praw człowieka w Polsce na tle standardów europejskich. Autorka najpierw przedstawia europejski system ochrony praw człowieka wynikający z Europejskiej konwencji praw człowieka, a następnie na tym tle polskie rozwiązania prawne i praktykę ich stosowania. Powiązane jest to z oceną ich zgodności z rozwiązaniami Europejskiej konwencji praw człowieka. Szczególnie cenne w tej książce jest nie tylko krytyczne spojrzenie na obowiązujące w Polsce prawo i praktykę jego stosowania, ale i przytaczanie konkretnych wyroków Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, które stwierdziły ową niezgodność. Przytaczane wyroki wymienione są nie tylko z nazwy, nazwiska strony i sygnatury, co jest powszechną praktyką Trybunału, ale także zawierają dość wyczerpujący opis stanu faktycznego i prawnego oraz rozbieżność rozstrzygnięcia między sądami krajowymi a wyrokami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Autorka wspomina także o wyrokach pilotażowych Trybunału strasburskiego, które zapadły w stosunku do Polski, a które dotyczą rozstrzygnięcia kwestii prawnych dotykających częstokroć dziesiątek tysięcy ludzi. Tak było w sprawie Broniowski (wyrok z 22 czerwca 2004 r.) dotyczącej nierozwiązanego problemu rekompensaty za mienie zabużańskie, jak i w sprawie Hutten-Czapski (wyrok z 19 czerwca 2006 r.) dotyczącej obciążenia właścicieli nieruchomości nadmiernymi kosztami ich utrzymania w związku z narzuceniem przez państwo dopuszczalnej wysokości czynszów i ich podwyżek. Wyroki te dotyczyły dziesiątek tysięcy osób znajdujących się w podobnej sytuacji jak skarżący i dlatego Trybunał wydał wyroki pilotażowe wskazujące na systemowe wady ustawodawstwa i praktyki prowadzące do naruszenia art. 1 Protokołu dodatkowego nr 1 do Europejskiej konwencji praw człowieka. Podobnie autorka wskazała na problem niewłaściwego stosowania aresztu tymczasowego, co do którego Trybunał wskazał, że w Polsce występuje systemowy problem, co wymaga zmiany prawa i praktyki, tak by poszanowane było prawo wolności człowieka zgodnie ze standardem art. 5 Europejskiej konwencji praw człowieka. Recenzowana książka wskazuje też na praktyczne skutki wyroków Trybunału w Strasburgu. Stanowi ona nieodłączny przewodnik dla każdego praktyka, a zwłaszcza adwokata, który chciałby mieć rozeznanie co do szans powodzenia w sprawie, z jaką zgłasza się do niego klient. Pozwala ona na rozwinięcie krytycznego spojrzenia na obowiązujący porządek prawny i bardziej twórczej interpretacji prawa, aby było ono w zgodzie ze standardami Konwencji. W przypadku zaś, gdy takiej zgodności nie da się osiągnąć, dojdzie do próby sformułowania skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. To wymaga już w toku postępowania krajowego odpowiedniego przygotowania, zważywszy że jednym z wymogów skargi jest powołanie w krajowych procedurach standardów EKPC, które zostały w nim naruszone. Książka jest napisana precyzyjnym, ale zarazem barwnym językiem, co w przypadku publikacji prawniczych jest niemałym osiągnięciem, które rzadko się udaje autorom. Powoduje to, że czyta się ją z dużym zainteresowaniem i może ona wciągnąć nie tylko prawników, ale i osoby spoza tego grona, poszukujące rozwiązania prawnego Trybunału w sprawach jakże często życiowych, przedstawionych przez autorkę w interesujący sposób.


SPIS TREŚCI

Wykaz ważniejszych skrótów

Wstęp

Rozdział I. ZAGADNIENIA OGÓLNE
1. Europejski system ochrony praw człowieka
2. Specyfika Konwencji Praw Człowieka
3. Konwencja Praw Człowieka w polskim porządku prawnym - zagadnienia teoretyczne

Rozdział II. PRAWA ABSOLUTNE
1. Prawo do życia
2. Zakaz tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania
3. Zakaz trzymania w niewoli lub w poddaństwie, pracy przymusowej
4. Zakaz karania bez podstawy prawnej

Rozdział III. PRAWA PRZYSŁUGUJĄCE W POSTĘPOWANIU SĄDOWYM
1. Prawo do sądu
1.1. Przedmiotowy zakres prawa do sądu
1.2. Rzetelne rozpatrzenie sprawy
1.3. Prawo do obrony
1.4. Niezgodność polskiego ustawodawstwa z europejskimi standardami prawa do sądu
2. Prawo do skutecznego środka odwoławczego
2.1. Skuteczność środka przeciwko przewlekłości postępowania
2.2. Prawo do rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji
2.3. Prawo do kasacji

Rozdział IV. OCHRONA PRYWATNOŚCI
1. Prawo do życia prywatnego i rodzinnego
1.1. Integralność jednostki
1.2. Prawo do życia rodzinnego
1.3. Ochrona danych o życiu prywatnym
2. Prawo do zawarcia związku małżeńskiego
2.1. Zawarcie małżeństwa
2.2. Unieważnienie małżeństwa
2.3. Obowiązki małżonków
2.4. Rozwód a separacja

Rozdział V. PRAWO WŁASNOŚCI ORAZ PRAWO DO SPOKOJNEGO KORZYSTANIA Z MIENIA
1. Ochrona prawa własności
2. Ochrona spokojnego korzystania z mienia
3. Praktyka organów krajowych jako przyczyna stwierdzania naruszeń art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji Praw Człowieka

Rozdział VI. OCHRONA SWOBÓD
1. Wolność i bezpieczeństwo osobiste
1.1. Zasadność ingerencji w wolność i bezpieczeństwo osobiste
1.2. Odszkodowanie za niezgodne z prawem pozbawienie wolności
2. Wolność myśli, sumienia i wyznania
2.1. Artystyczna prowokacja a uczucia religijne
2.2. Ustawowa ochrona myśli, sumienia i wyznania
2.3. Praktyka ochrony swobody myśli, sumienia i wyznania
2.4. Środki podejmowane przeciwko nadużyciom w zakresie swobody myśli, sumienia i wyznania
3. Swoboda wypowiedzi
3.1. Treść swobody wypowiedzi
3.2. Ustawowa ochrona swobody wypowiedzi a standardy europejskie
3.3. Swoboda wypowiedzi osadzonych
3.4. Zakładanie czasopism
4. Wolność zgromadzania i stowarzyszania się
4.1. Wolność zgromadzania się
4.2. Nadużywanie wolności stowarzyszania się

Podsumowanie

Bibliografia
1. Akty normatywne
2. Literatura
3. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
4. Orzecznictwo Sądu Najwyższego
5. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
6. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz sprawozdania Europejskiej Komisji Praw Człowieka

Aneks
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - wyciąg
2. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Protokoły Nr: 1, 4, 6, 7,12
3. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
4. Międzynarodowy Pakt Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych
5. Ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki