Historia filozofii starożytnej. Tom 4: Systemy epoki Cesarstwa

Giovanni Reale, przeł. E. I. Zieliński
ISBN: 978-83-7702-526-0
Stron: 698
Format: A5
Rok wydania: 2012 (wydanie drugie)

Pięciotomowa historia filozofii starożytnej autorstwa Giovanniego Reale, profesora historii filozofii antycznej Katolickiego Uniwersytetu Sacro Cuore w Mediolanie. Tom IV przedstawia filozofię pogańską w czasie pierwszych wieków epoki chrześcijańskiej.


SPIS TREŚCI

UWAGI WSTĘPNE

SZKOŁY EPOKI CESARSTWA

CZĘŚĆ PIERWSZA
KOŃCOWA FAZA ROZWOJU I UPADEK SZKOŁY PERYPATETYCKIEJ I WIELKICH SZKÓŁ HELLENISTYCZNYCH

SEKCJA PIERWSZA
ODKRYCIE EZOTERYCZNYCH PISM ARYSTOTELESA, NEOARYSTOTELIZM I JEGO OGRANICZONE ZNACZENIE HISTORYCZNOFILOZOFICZNE

I. ZAMILKNIĘCIE PERYPATU NA DWA WIEKI W EPOCE HELLENISTYCZNEJ
1. Likon 2. Hieronim z Rodos 3. Ariston z Keos 4. Kritolaos z Faselis 5. Diodor z Tyra

II. ODKRYCIE EZOTERYCZNYCH PISM ARYSTOTELESA, WIELKA EDYCJA ANDRONIKOSA Z RODOS I POWOLNE ODRADZANIE SIĘ FILOZOFII ARYSTOTELESOWSKIEJ W I WIEKU PRZED CHRYSTUSEM
1. Losy ezoterycznych pism Arystotelesa i ich opublikowanie 2. Kryteria przyjęte przez Andronikosa w jego edycji Corpus Aris-totelicum 3. Przedstawiciele i tendencje w szkole perypatetyckiej w I w. przed Chrystusem

III. NOWY KURS ARYSTOTELIZMU W DWÓCH PIERWSZYCH WIEKACH ERY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
1. Utrwalenie się i rozprzestrzenienie komentarzy do pism ezoterycznych 2. Wpływy platoników i medioplatoników na perypatetyków ery chrześcijańskiej

IV. NEOARYSTOTELIZM ALEKSANDRA Z AFRODYZJI
1. Główne punkty ontologii Aleksandra i ich znaczenie 2. Nauka o Nous i jej nowość (65) 3. Obecność składnika mistycznego w metafizyce Aleksandra

SEKCJA DRUGA
OSTATNIE ŚWIADECTWA ZWOLENNIKÓW FILOZOFII OGRODU I PRZESŁANIE EPIKURA WYRYTE W KAMIENIU

I. ODRODZENIE SIĘ EPIKUREIZMU W DWU PIERWSZYCH WIEKACH ERY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
1. Świadectwa potwierdzające żywotność i popularność filozofii Ogrodu w epoce Cesarstwa 2. Dogmatyczna stabilność epikureizmu oraz uwydatnienie się jego charakteru religii laickiej 3. Prestiż zdobyty przez Epikura i epikurejczyków w epoce Cesarstwa

II. DIOGENES Z OJNOANDY
1. Portyk zbudowany z polecenia Diogenesa z Ojnoandy i jego cel 2. Wykład nauk z zakresu fizyki 3. Wykład etyki

III. UPADEK EPIKUREIZMU

SEKCJA TRZECIA
ODRODZENIE FILOZOFII PORTYKU W RZYMIE I NEOSTOICYZM

IV. OSTATNIA FAZA ROZWOJU SZKOŁY STOICKIEJ
1. Żywotność i rozprzestrzenienie się stoicyzmu w epoce Cesarstwa 2. Cechy neostoicyzmu

II. SENEKA
1. Cechy myśli Seneki 2. Bóg i to co boskie (104) 3. Koncepcja człowieka 4. Sumienie 5. Wola 6. Poczucie grzechu 7. Równość wszystkich ludzi i wzajemna miłość 8. Domniemane relacje Seneki ze św. Pawłem

III. MUZONIUSZ RUFUS
1. Wyakcentowanie praktycznego aspektu filozofii 2. Ćwiczenie jako urzeczywistnienie cnoty i dobra 3. Nowe motywy

IV. EPIKTET, FILOZOF NIEWOLNIK
1. Cechy stoicyzmu Epikteta 2. Podstawowa zasada etyki Epikteta 3. Trójpodział filozofii o znaczeniu etycznym 4. Proairesis, czyli podstawowy wybór moralny 5. Nowy sposób odczuwania tego co boskie 6. Pokrewieństwo człowieka z Bogiem i braterstwo ludzi 7. Oddawanie czci Bogu

V. MAREK AURELIUSZ, CESARZ FILOZOF
1. Cechy stoicyzmu Marka Aureliusza 2. Kosmiczny przepływ i przemijanie wszystkiego 3. Potwierdzenie stoickiego monizmu panteistycznego 4. Nowa antropologia: człowiek jako ciało, dusza i umysł 5. Ucieczka do własnego wnętrza 6. Nowy duch

VI. ZANIK FILOZOFII STOICKIEJ

SEKCJA CZWARTA

ODRODZENIE SIĘ PIRRONIZMU I NEOSCEPTYCYZM

I. AINEZYDEM I PONOWNE PRZEMYŚLENIE PIRRONIZMU
1. Powody odrodzenia się pirronizmu i jego cechy 2. Dziesięć tropów, czyli wykaz najwyższych kategorii wątpienia 3. Zanegowanie prawdy, zasady przyczynowości oraz możliwości wnioskowania wykraczającego poza doświadczenie 4. Stosunek sceptycyzmu Ainezydema do heraklityzmu 5. Idee moralne

II. AGRYPPA I DALSZY ROZWÓJ NEOSCEPTYCYZMU
1. Sceptycy po Ainezydemie 2. Nowy wykaz tropów sporządzony przez Agryppę 3. Znaczenie nowego wykazu tropów

III. SEKSTUS EMPIRYK I KOŃCOWA FAZA ROZWOJU STAROŻYTNEGO SCEPTYCYZMU
1. Krótka charakterystyka różnych kierunków medycyny greckiej ze szczególnym uwzględnieniem kierunku empirycznego 2. Menodot - między medycyną empiryczną a sceptycyzmem 3. Sekstus Empiryk i przeformułowanie sceptycyzmu 4. Sekstusa życie bez dogmatów, czyli życie bez filozofii 5. Sekstusa systematyczna krytyka wszystkich nauk i filozofii

IV. WYCZERPANIE SIĘ SCEPTYCYZMU

SEKCJA PIĄTA
ODRODZENIE SIĘ CYNIZMU

I. ODRODZENIE SIĘ CYNIZMU W EPOCE CESARSTWA I JEGO CECHY

II. STOICYZUJĄCY I RELIGIJNY NURT CYNIZMU W EPOCE CESARSTWA
1. Demetrios 2. Dion Chryzostom

III. NURT CYNIZMU EPOKI CESARSTWA INSPIRUJĄCY SIĘ DAWNYM RADYKALIZMEM KONTESTUJĄCYM
1. Ojnomaos z Gadary 2. Demonaks 3. Peregrinos Proteus

IV. CYNIZM EPOKI CESARSTWA JAKO ZJAWISKO MASOWE I JEGO WEWNĘTRZNE SPRZECZNOŚCI

CZĘŚĆ DRUGA
PONOWNE ODKRYCIE TEGO CO NIECIELESNE I TRANSCENDENCJI. FILON Z ALEKSANDRII. ODRODZENIE SIĘ PLATONIZMU I PITAGOREIZMU. PISMA HERMETYCZNE I WYROCZNIE CHALDEJSKIE

SEKCJA PIERWSZA
FILON Z ALEKSANDRII I FILOZOFIA ŻYDOWSKA

I. GENEZA, ELEMENTY SKŁADOWE I GŁÓWNE PROBLEMY FILOZOFII FILONA Z ALEKSANDRII
1. Geneza myśli Filona i jej rola w dziejach filozofii starożytnej 2. Składnik helleński 3. Składnik żydowski 4. Alegoreza Filona oraz jej greckie i hebrajskie poprzedniczki

II. FILON I PRELUDIUM WIELKIEJ PRZEMIANY MYŚLI ZACHODNIEJ
1. Pierwsze sformułowanie problemu relacji zachodzących między Boskim objawieniem a filozofią, czyli między wiarą a rozumem 2. Ku rozbiciu hellenistycznych ram wiedzy filozoficznej: wysunięcie teologii na plan pierwszy oraz ogłoszenie prymatu mądrości teoretycznej nad mądrością praktyczną

III. METAFIZYKA, TEOLOGIA I ONTOLOGIA FILONA
1. Przezwyciężenie materialistycznyeh i immanentystycznych założeń systemów hellenistycznych i ponowne uznanie tego co niecielesne oraz transcendencji 2. Nowa koncepcja Boga 3. Pierwsze filozoficzne sformułowanie nauki o stworzeniu 4. Nauka o Logosie 5. Nauka o Mocach 6. Zmiany wprowadzone przez Filona do nauki o ideach 7. Dusze bez ciała i aniołowie

IV. ANTROPOLOGIA I FILOZOFIA MORALNA FILONA
1. Nowa koncepcja natury człowieka, czyli człowiek o trzech wymiarach 2. Przezwyciężenie intelektualizmu etycznego filozofii greckiej i uznanie wiary za najwyższą cnotę 3. Droga do Boga, mistyczne z Nim zjednoczenie i ekstaza

SEKCJA DRUGA
MEDIOPLATONIZM I PONOWNE ODKRYCIE METAFIZYKI PLATOŃSKIEJ

I. POWSTANIE, CECHY I PRZEDSTAWICIELE MEDIOPLATONIZMU
1. Końcowe losy Akademii i początki medioplatonizmu 2. Ogólne cechy medioplatonizmu 3. Przedstawiciele i kierunki medioplatonizmu 4. Historyczne i teoretyczne znaczenie medioplatonizmu oraz jego ograniczenia

II. METAFIZYKA MEDIOPLATONIZMU
1. Byt niecielesny, Bóg i jego transcendencja 2. Idee jako myśli Boże i wyróżnienie bytów inteligibilnych pierwszych, czyli idei transcendentnych, i bytów inteligibilnych drugich, czyli form tkwiących w rzeczach 3. Hierarchia tego co boskie: ku nauce o hipostazach 4. Kosmologia medioplatońska: materia i powstanie kosmosu 5. Demonologia medioplatońska

III. ANTROPOLOGIA I ETYKA MEDIOPLATONIZMU
1. Ostateczny cel człowieka i upodobnienie się do Boga 2. Duchowa natura człowieka i dualistyczne pojmowanie duszy i ciała 3. Skala wartości i cnota 4. Etyka medioplatońska a etyka stoicka

SEKCJA TRZECIA
ODRODZENIE SIĘ FILOZOFII PITAGOREJSKIEJ, KOLEJNE FAZY JEJ ROZWOJU ORAZ KOŃCOWA FUZJA NEOPITAGOREIZMU Z MEDIOPLATONIZMEM

I. ŹRÓDŁA, PRZEDSTAWICIELE, NURTY I CECHY PITAGOREIZMU EPOKI HELLENISTYCZNEJ I EPOKI CESARSTWA
1. Losy szkoły pitagorejskiej 2. Falsyfikaty pism przypisywanych dawnym pitagorejczykom pochodzące z epoki hellenistycznej i z epoki Cesarstwa, ich geneza i prawdopodobne znaczenie 3. Relacje doksograficzne zaczerpnięte od pitagorejczyków nieznanych z imienia 4. Neopitagorejczycy znani z imienia 5. Cechy pitagoreizmu epoki hellenistycznej i epoki Cesarstwa

II. GŁÓWNE PUNKTY DOKTRYNALNE NEOPITAGOREIZMU
1. Odzyskanie koncepcji tego co niecielesne i ponowne uznanie jego ontologicznego pierwszeństwa 2. Metodologiczne, metafizyczne i teologiczne znaczenie liczb w neopitagoreizmie 3. Nauka o najwyższych zasadach: Monadzie i Diadzie oraz próba wyprowadzenia całej rzeczywistości z najwyższej Jedności 4. Mistyczny ideał życia ludzkiego

III. NUMENIOS Z APAMEII SYNTEZA NEOPITAGOREIZMU Z MEDIOPLATONIZMEM
1. Stanowisko filozoficzne Numeniosa 2. Głoszenie bezwzględnej wyższości tego co niecielesne 3. Struktura bytu niecielesnego i nauka o trzech bogach 4. Neopitagorejska nauka o Monadzie i Diadzie w kontekście ontologii Numeniosa 5. Materia, dusza zła i dusza dobra 6. Numenios u progu neoplatonizmu

SEKCJA CZWARTA
PISMA HERMETYCZNE I WYROCZNIE CHALDEJSKIE

I. FENOMEN HERMETYZMU I RÓŻNE JEGO ASPEKTY
1. Hermes Trismegistos i literatura hermetyczna 2. Główne cechy hermetyzmu (443) 3. Bóg, hierarchia tego co boskie, powstanie kosmosu i człowieka w Corpus Hermeticum 4. Umysł, poznanie i zbawienie 5. Ekstaza i eschatologia w hermetyzmie

II. WYROCZNIE CHALDEJSKIE I ICH HISTORYCZNE ZNACZENIE
1. Geneza Wyroczni Chaldejskich 2. Doktryny filozoficzne Wyroczni Chaldejskich 3. Mądrość magiczna i teurgia Wyroczni Chaldejskich

CZĘŚĆ TRZECIA
PLOTYN I NEOPLATONIZM POGAŃSKI

SEKCJA PIERWSZA
POWSTANIE NEOPLATONIZMU: OD SZKOŁY AMMONIOSA W ALEKSANDRII DO SZKOŁY PLOTYNA W RZYMIE

I. AMMONIOS SAKKAS I JEGO SZKOŁA W ALEKSANDRII
1. Zagadka Ammoniosa Sakkasa 2. Świadectwa Hieroklesa i Nemesiosa o myśli Ammoniosa 3. Uczniowie Ammoniosa

II. SZKOŁA PLOTYNA W RZYMIE I POWSTANIE ENNEAD
1. Z Aleksandrii do Rzymu 2. Cechy szkoły Plotyna i jej cele

III. PODJĘCIE NA NOWO I DOKOŃCZENIE DRUGIEGO ŻEGLOWANIA
1. Stosunek Plotyna do wcześniejszych filozofów 2. Plotyn wprowadza w życie i rozwija do końca wymagania postawione przez medioplatonizm i neopitagoreizm 3. Związki Plotyna z myślą Wschodu, z Filonem, gnozą i chrześcijaństwem 4. Główne punkty myśli Plotyna i ich stosunek do wcześniejszych spekulacji oraz ich nowość 5. Metoda Plotyna

IV. MOŻLIWE METODY INTERPRETOWANIA I WYKŁADANIA MYŚLI PLOTYNA
1. Interpretacje proponowane przez historyków filozofii 2. Droga wybrana w tym wykładzie 3. Części systemu

SEKCJA DRUGA
PODSTAWY I STRUKTURA SYSTEMU PLOTYNA

I. PIERWSZA HIPOSTAZA: JEDNO
1. Przedwstępne wykazanie istnienia Jednego i trzech hipostaz 2. Nieskończoność, absolutna transcendencja i niewysłowioność Jednego 3. Pozytywne określenia Jednego 4. Jedno jako wolne działanie tworzące siebie 5. Pochodzenie wszystkich rzeczy od Jednego

II. DRUGA HIPOSTAZA: NOUS, CZYLI UMYSŁ
1. Podwójna relacja łącząca Jedno i Umysł 2. Umysł jako byt, myśl i życie 3. Umysł jako kosmos inteligibilny 4. Kategorie świata inteligibilnego

III. TRZECIA HIPOSTAZA: DUSZA
1. Pochodzenie Duszy od Umysłu i podwójna relacja Duszy do Umysłu (547) 2. Istotne cechy Duszy i jej podstawowa rola w systemie Plotyna (549) 3. Dusza i jej położenie pośrednie (552) 4. Wielość Duszy (554) 5. Dusza, physis i logo (557)

IV. POCHODZENIE TEGO CO ZMYSŁOWE OD TEGO CO INTELIGIBILNE, ZNACZENIE I WARTOŚĆ KOSMOSU FIZYCZNEGO
1. Problem wyprowadzenia świata fizycznego 2. Pochodzenie materii świata zmysłowego i jej cechy 3. Formy i rozumny plan świata, ich geneza i stosunek do materii 4. Geneza czasowości 5. Geneza tego co cielesne i przestrzenności oraz ich natura 6. Pozytywny charakter świata cielesnego

V. POWSTANIE, NATURA I PRZEZNACZENIE CZŁOWIEKA
1. Człowiek przed zstąpieniem do świata cielesnego 2. Zejście dusz do ciał 3. Człowiek oraz relacje między duszą a ciałem 4. Działania i funkcje duszy 5. Człowiek i jego wolność 6. Eschatologiczne losy duszy i ostateczny cel człowieka 7. Reforma hierarchii wartości 8. Drogi powrotu do Absolutu 9. Ponowne zjednoczenie się z Jednym 10. Ekstaza

VI. NATURA I ORYGINALNOŚĆ METAFIZYKI PLOTYNA
1. Metafizyka Pio ty na nie jest ani formą emanacjonizmu typu orientalnego, ani formą panteizmu, ani formą kreacjonizmu 2. Wolność Jednego, wyjście i powrót 3. Stwórcza kontemplacja

SEKCJA TRZECIA
ROZWÓJ NEOPLATONIZMU I KONIEC STAROŻYTNEJ FILOZOFII GRECKO-POGAŃSKIEJ

I. CAŁOŚCIOWE SPOJRZENIE NA SZKOŁY, PRZEDSTAWICIELI I KIERUNKI W NEOPLATONIZMIE
1. Uwagi metodologiczne dotyczące rekonstrukcji dziejów neoplatonizmu 2. Szkoły i przedstawiciele neoplatonizmu 3. Różne orientacje szkół neoplatońskich

II. BEZPOŚREDNI UCZNIOWIE PLOTYNA
1. Ameliusz 2. Porfiriusz

III. JAMBLICH I SZKOŁA SYRYJSKA
1. Jamblich i nowy kurs filozofii neoplatońskiej 2. Metafizyka i teologia Jambficha 3. Jamblich a teurgia 4. Reguły interpretowania tekstów klasycznych 5. Teodoros z Assiny i inni uczniowie Jambficha

IV. SZKOŁA PERGAMOŃSKA
1. Cechy i przedstawiciele szkoły pergamońskiej 2. Julian (Apostata) 3. Salustios

V. PROKLOS I SZKOŁA ATEŃSKA
1. Powstanie szkoły ateńskiej 2. Poprzednicy Proklosa: Plutarch z Aten, Syrianos i Domninos 3. Proklos i synteza filozoficzno-religijna 4. Struktura tego co niecielesne, czyli Proklosa system hipostaz 5. Prawa kierujące wyjściem rzeczywistości z Jednego według Proklosa 6. Cnota teurgiczna 7. Człowiek i jego ponowne zjednoczenie się z Absolutem 8. Następcy Proklosa: Marinos, Izydor, Damaskios i Simplikios

VI. DRUGA SZKOŁA NEOPLATOŃSKA W ALEKSANDRII
1. Cechy ostatniej fazy rozwoju neoplatonizmu aleksandryjskiego 2. Neoplatoriscy myśliciele aleksandryjscy i łączenie platonizmu z chrześcijaństwem 3. Aleksandryjscy komentatorzy neoplatońscy

VII. WZMIANKA O NEOPLATONIKACH ŁACIŃSKIEGO ZACHODU

VIII. KONIEC STAROŻYTNEJ FILOZOFII POGAŃSKIEJ
1. Edykt Justyniana i zakazanie poganom publicznego nauczania 2. Los neoplatoników ze szkoły ateńskiej po dekrecie Justyniana